2.4 Các ngoại lệ và giới hạn về bản quyền

Thứ tư - 27/03/2024 18:39

2.4 Exceptions and Limitations to Copyright

Theo: https://certificates.creativecommons.org/cccertedu/chapter/2-4-exceptions-and-limitations-to-copyright/

Các giới hạn và ngoại lệ được xây dựng trong bản quyền đã được thiết kế để đảm bảo rằng các quyền của công chúng không bị hạn chế quá mức bởi bản quyền.

Kết quả học tập

Nêu các giới hạn và ngoại lệ về bản quyền là gì và vì sao chúng tồn tại
Nêu tên vài giới hạn và ngoại lệ phổ biến về bản quyền

Câu hỏi lớn / Vì sao nó lại quan trọng

Thế giới sẽ trông như thế nào nếu bản quyền không có bất kỳ giới hạn nào đối với những gì nó ngăn cản bạn làm với tác phẩm có bản quyền?

Hãy tưởng tượng bạn sử dụng công cụ tìm kiếm của Google trên máy tính xách tay hoặc điện thoại thông minh của bạn để giải quyết bất đồng với một người bạn về một số chuyện vặt vãnh. Bạn nhập vào truy vấn tìm kiếm của mình, và Google trả về sự trống rỗng. Sau đó, bạn biết rằng một tòa án đã yêu cầu Google xóa toàn bộ chỉ mục web của mình vì Google chưa bao giờ ký kết thỏa thuận bản quyền với từng tác giả của từng trang riêng lẻ trên web. Bằng cách lập chỉ mục một trang web và hiển thị cho công chúng một đoạn nội dung trong kết quả tìm kiếm của họ, tòa án đã tuyên bố rằng Google vi phạm bản quyền của hàng trăm triệu người và không thể hiển thị những kết quả tìm kiếm đó nữa.

May thay, nhờ những ngoại lệ và giới hạn được xây dựng trong các luật bản quyền ở nhiều nơi trên thế giới, bao gồm cả học thuyết sử dụng hợp lý theo luật bản quyền của nước Mỹ, giả thuyết này khó có thể trở thành hiện thực ở nhiều quốc gia. Đây là một trong nhiều minh họa về lý do tại sao bản quyền lại có những giới hạn và ngoại lệ gắn liền với nó.

Suy ngẫm cá nhân/Tại sao điều đó lại quan trọng với bạn

Bạn đã bao giờ sao chép một tác phẩm sáng tạo chưa? Bạn có thể nhớ lại thời điểm bạn đang học và bạn đã đưa những đoạn trích được trích dẫn chính xác vào một bài nghiên cứu mà bạn viết không? Bạn có thể nghĩ đến tác phẩm mà bạn không thể sử dụng mà không vi phạm bản quyền… hoặc có thể một ngoại lệ hoặc giới hạn về bản quyền đã mang lại lợi ích cho bạn theo cách nào không?

Có được kiến thức cơ bản

Bản quyền không phải là tuyệt đối. Có một số cách sử dụng tác phẩm có bản quyền mà không cần xin phép. Những cách sử dụng này là những hạn chế đối với các quyền độc quyền thường được cấp cho chủ sở hữu bản quyền và được gọi là “các trường hợp ngoại lệ và giới hạn” về bản quyền.

Các ngoại lệ và giới hạn đối với bản quyền là một phần cực kỳ quan trọng của thiết kế bản quyền. Nếu việc bạn sử dụng tác phẩm có bản quyền của người khác nằm trong trường hợp ngoại lệ hoặc giới hạn về bản quyền thì bạn không vi phạm bản quyền.

Khi các nhà lập pháp tạo ra các biện pháp bảo vệ bản quyền, họ nhận ra rằng việc cho phép bản quyền hạn chế mọi hoạt động sử dụng các tác phẩm sáng tạo có thể rất khó giải quyết. Ví dụ, làm sao các học giả hoặc nhà phê bình có thể viết về các vở kịch, sách, phim hoặc các tác phẩm nghệ thuật khác mà không trích dẫn từ chúng? (Điều đó sẽ cực kỳ khó khăn.) Và liệu chủ sở hữu bản quyền có xu hướng cung cấp giấy phép hoặc sự cho phép khác cho những người mà những đánh giá của họ có thể tiêu cực không? (Chắc là không.)

Vì lý do này và nhiều lý do khác, một số cách sử dụng nhất định được loại trừ rõ ràng khỏi bản quyền – bao gồm, ở hầu hết các nơi trên thế giới, việc sử dụng cho mục đích phê bình, nhại lại, tiếp cận cho người khiếm thị, và hơn thế nữa.

Công ước Berne đã thiết lập các thông số về luật pháp quốc gia thực hiện miễn trừ bản quyền. Điều này được gọi là phép thử “ba bước” và đã được áp dụng dưới một số hình thức trong một số hiệp ước khác:

Luật pháp của các nước thành viên Liên minh châu Âu có quyền cho phép sao chép các tác phẩm đó trong một số trường hợp đặc biệt, miễn là việc sao chép đó không mâu thuẫn với việc khai thác bình thường tác phẩm và không làm tổn hại một cách bất hợp lý đến lợi ích hợp pháp của tác giả. (nhấn mạnh được cung cấp) Điều 9(2)

Để biết thêm thông tin về phạm vi và cách sử dụng thử nghiệm ba bước, hãy đọc bài viết ngắn này do Electronic Frontier Foundation xuất bản.

Mọi quốc gia đều có những ngoại lệ và giới hạn trong hệ thống bản quyền của mình, nhưng cách tiếp cận rất khác nhau giữa các quốc gia.[1] Có những cuộc thảo luận toàn cầu xung quanh việc làm thế nào để hài hòa các ngoại lệ và hạn chế. Nghiên cứu của WIPO này bởi Kenneth Crews, so sánh các ngoại lệ và giới hạn bản quyền đối với các thư viện ở nhiều quốc gia trên thế giới, phát hiện ra rằng chỉ có 32 quốc gia không quy định bất kỳ ngoại lệ hoặc giới hạn nào đối với các thư viện và hầu hết các quốc gia đều đưa ra nhiều ngoại lệ.

Nói chung, có hai cách chính trong đó các ngoại lệ và giới hạn được ghi vào luật bản quyền. Đầu tiên là liệt kê các hoạt động cụ thể được loại trừ khỏi phạm vi của bản quyền. Ví dụ: luật bản quyền của Nhật Bản có một ngoại lệ cụ thể cho phép phát sóng các tài liệu có bản quyền trong lớp học. Cách tiếp cận này, thường thấy hơn ở các quốc gia áp dụng luật dân sự, có lợi ích là cung cấp sự rõ ràng về chính xác những hoạt động sử dụng nào của công chúng được phép và không bị coi là vi phạm. Tuy nhiên, điều này cũng có thể bị hạn chế vì bất kỳ điều gì không cụ thể trong danh sách ngoại lệ đều có thể bị coi là bị hạn chế bởi bản quyền.

Cách tiếp cận khác là đưa ra những hướng dẫn linh hoạt hơn về những gì được phép. Sau đó, tòa án sẽ xác định chính xác những mục đích sử dụng nào được phép mà không cần sự cho phép của người nắm giữ bản quyền. Mặc dù điều này cho phép luật pháp thích ứng với các công nghệ và tình huống mới, nhưng nhược điểm của các hướng dẫn linh hoạt là chúng để lại nhiều chỗ cho sự không chắc chắn. Đây là cách tiếp cận được sử dụng ở Mỹ với học thuyết sử dụng hợp lý (Fair Use), mặc dù luật bản quyền của Mỹ cũng có một số trường hợp ngoại lệ cụ thể đối với bản quyền được ghi trong luật. Tại Mỹ, việc sử dụng hợp lý được xác định bằng cách sử dụng một thử nghiệm với bốn yếu tố, trong đó thẩm phán tòa án liên bang xem xét: 1) mục đích và tính chất sử dụng của bạn, 2) tính chất của tác phẩm có bản quyền, 3) số lượng và tính chất thực tế của phần được thực hiện và 4) ảnh hưởng của việc sử dụng đến thị trường tiềm năng. Đọc về các vụ kiện của tòa án Mỹ liên quan đến sử dụng hợp lý ở đây. Xem các tài nguyên bổ sung để có sự lựa chọn tốt về các ấn phẩm thảo luận về sử dụng hợp lý cũng như các ngoại lệ và giới hạn khác đối về quyền.

Hầu hết các quốc gia cũng có các chương trình cấp phép bắt buộc, đây là một hình thức hạn chế khác đối với độc quyền của chủ sở hữu bản quyền. Các hệ thống luật định này cung cấp nội dung có bản quyền (ví dụ: âm nhạc) cho các loại hình sử dụng lại cụ thể mà không cần xin phép, nhưng chúng yêu cầu thanh toán các khoản phí cụ thể (và không thể thương lượng) cho chủ sở hữu bản quyền. Các chương trình cấp phép bắt buộc cho phép bất kỳ ai thực hiện một số mục đích sử dụng nhất định đối với tác phẩm có bản quyền miễn là họ phải trả phí cho chủ sở hữu quyền có tác phẩm sẽ được sử dụng.

Bản đồ các quốc gia nơi Hiệp ước Marrakesh hiện đang có hiệu lực (tính đến tháng 11 năm 2023), của Bpmcneilly, CC0.

Một ngoại lệ khác đối với quyền độc quyền của chủ sở hữu bản quyền là Hiệp ước Marrakesh (chính thức được gọi là “Hiệp ước Marrakesh nhằm tạo điều kiện tiếp cận các tác phẩm đã xuất bản của người khiếm thị và người khuyết tật chữ in”). Nhiều người không có khả năng đọc chữ in cần sao chép và/hoặc sửa đổi tác phẩm để tương tác và hiểu nội dung của chúng. Nếu không có hiệp ước này, luật bản quyền của nhiều quốc gia thường sẽ không cho phép họ làm như vậy. Tính đến tháng 6 năm 2020, ít nhất 80 quốc gia hiện đã ký kết thỏa thuận.

Với tư cách là một tổ chức và một phong trào, Creative Commons ủng hộ các ngoại lệ và giới hạn mạnh mẽ đối với bản quyền. Tầm nhìn của Creative Commons - khả năng tiếp cận phổ cập tới nghiên cứu và giáo dục cũng như sự tham gia đầy đủ vào văn hóa - sẽ không thể được hiện thực hóa chỉ thông qua việc cấp phép. CC hỗ trợ một hệ thống bản quyền cân bằng một cách thích hợp các quyền của người sáng tạo và các quyền của người sử dụng cũng như công chúng nói chung.

Các lưu ý cuối cùng

Giống như phạm vi công cộng, các ngoại lệ và giới hạn về bản quyền cũng quan trọng như việc cấp bản quyền độc quyền. Hãy coi chúng như một chiếc van an toàn cho công chúng để có thể sử dụng các tác phẩm có bản quyền cho những mục đích sử dụng cụ thể vì lợi ích công cộng. Hãy tự tìm hiểu về các trường hợp ngoại lệ và giới hạn áp dụng ở nơi bạn sống để bạn có thể tận dụng và ủng hộ các quyền quan trọng này của người sử dụng.
-----------------------------------------------------------------------