2.2 Các khía cạnh toàn cầu của bản quyền

Thứ hai - 25/03/2024 17:57

2.2 Global Aspects of Copyright

Theo: https://certificates.creativecommons.org/cccertedu/chapter/2-2-global-aspects-of-copyright/

Các luật bản quyền khác nhau giữa các quốc gia, tuy nhiên các thỏa thuận quốc tế về bản quyền đã đặt ra các tiêu chuẩn tối thiểu cho bản quyền trên toàn thế giới nhằm nỗ lực tiêu chuẩn hóa các luật bản quyền.

“Globe, World. Open view (AM 1934.433-3)” , artefact photo by Auckland Museum. CC BY 4.0.

Kết quả học tập

Học hỏi luật bản quyền quốc gia của bạn có thể khác với luật bản quyền của các quốc gia khác như thế nào
Xác định các hiệp ước quốc tế chính và các nỗ lực hài hòa hóa các luật khắp trên thế giới

Câu hỏi lớn / Vì sao nó lại quan trọng

Mặc dù luật bản quyền ở mỗi quốc gia khác nhau nhưng Internet đã giúp việc phân phối và chia sẻ toàn cầu các tác phẩm có bản quyền trở nên khả thi chỉ bằng một cú nhấp chuột. Điều đó có ý nghĩa gì đối với bạn khi bạn chia sẻ tác phẩm của mình trên Internet và sử dụng các tác phẩm do người khác xuất bản bên ngoài quốc gia của bạn? Luật nào áp dụng cho video do một người đến từ Ấn Độ quay trong chuyến đi tới Kenya và sau đó đăng lên YouTube? Thế còn khi video đó được ai đó ở Canada xem hoặc tải xuống thì sao?

Luật bản quyền được thực hiện ở mọi quốc gia trên thế giới. Trong nỗ lực giảm thiểu sự phức tạp, các chính phủ đã ký kết các thỏa thuận quốc tế nhằm hài hòa một số yếu tố cơ bản về cách thức hoạt động của bản quyền trên toàn cầu. Điều này có nghĩa là có những nguyên tắc quốc tế cơ bản mà luật bản quyền địa phương cần phải tuân theo.

Suy ngẫm cá nhân/Tại sao điều đó lại quan trọng với bạn

Khi bạn xuất bản hoặc sử dụng lại nội dung nào đó trực tuyến, bạn đã bao giờ nghĩ xem luật nào sẽ áp dụng cho mình chưa? Bạn có thấy hợp lý khi những người khác nhau nên có những giới hạn khác nhau về những gì họ có thể làm với tác phẩm của bạn dựa vào vị trí địa lý của họ không? Tại sao có hoặc tại sao không?

Có được giới thiệu/kiến thức cơ bản về Hệ thống Bản quyền Toàn cầu

Luật quốc tế

Mỗi quốc gia đều có luật bản quyền riêng, nhưng trong những năm qua đã có sự hài hòa rộng rãi trên toàn cầu về luật bản quyền thông qua các hiệp ước và hiệp định thương mại đa phương và song phương. Các hiệp ước và thỏa thuận này thiết lập các tiêu chuẩn tối thiểu cho tất cả các nước tham gia. Hệ thống này có chỗ cho sự khác biệt ở từng địa phương, vì nhiều quốc gia ban hành luật đưa ra các biện pháp bảo vệ cao hơn mức yêu cầu.

Các hiệp ước và thỏa thuận đó được đàm phán ở nhiều diễn đàn khác nhau như Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (được gọi là “WIPO”), Tổ chức Thương mại Thế giới (được gọi là WTO) và trong các cuộc đàm phán riêng giữa các quốc gia được chọn về các hiệp định thương mại tự do.

Hai nguyên tắc cơ bản làm nền tảng cho sự chắp vá quốc tế của luật pháp và hiệp định.

Lãnh thổ là khái niệm cho rằng chính phủ không có quyền quản lý các hoạt động nằm ngoài biên giới của mình. Bản quyền có tính chất lãnh thổ, có nghĩa là luật bản quyền được ban hành và thực thi thông qua luật pháp quốc gia. Những luật đó được hỗ trợ bởi các cơ quan bản quyền quốc gia, từ đó hỗ trợ cho những người nắm giữ bản quyền, cho phép đăng ký, và cung cấp hướng dẫn diễn giải.
Đối xử quốc gia là nguyên tắc không phân biệt đối xử. Theo quy định này, một quốc gia phải dành cho tác giả nước ngoài sự đối xử không kém thuận lợi hơn so với đối xử với công dân của mình.

Các bên ký kết Công ước Berne về Bảo vệ các Tác phẩm Văn học và Nghệ thuật, tính đến tháng 3/2023. Bản đồ của Di (they-them) trên Wikimedia Commons. CC BY-SA 3.0

Một trong những hiệp định quốc tế quan trọng nhất là Công ước Berne về Bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật, được kết luận vào năm 1886. Kể từ đó, Công ước Berne đã được sửa đổi và bổ sung nhiều lần. WIPO đóng vai trò là cơ quan quản lý điều ước cũng như các sửa đổi và bổ sung của nó, đồng thời là nơi lưu giữ các văn kiện gia nhập và phê chuẩn chính thức. Ngày nay, hơn 181 quốc gia (tính đến ngày 1/8/2023) đã ký kết Công ước Berne. Công ước này (được sửa đổi và bổ sung) đưa ra một số nguyên tắc cơ bản mà tất cả các nước tham gia đã đồng ý. Một trong những nguyên tắc đó là ứng xử quốc gia như đã mô tả ở trên. Nghĩa là, tất cả các quốc gia phải dành cho các tác phẩm nước ngoài sự bảo hộ giống như cách họ dành cho các tác phẩm được tạo ra trong biên giới của mình, với điều kiện quốc gia kia là một bên ký kết. Đây là bản đồ hiển thị (màu xanh lam) các bên ký kết Công ước Berne tính đến năm 2019.

Ngoài ra, Công ước Berne đặt ra các tiêu chuẩn tối thiểu - các quy tắc mặc định - cho thời hạn bảo vệ bản quyền đối với các tác phẩm sáng tạo, dù có vài ngoại lệ tồn tại tùy thuộc vào chủ đề. Các tiêu chuẩn bảo vệ bản quyền của Công ước Berne quy định thời hạn tối thiểu suốt cuộc đời của tác giả cộng thêm 50 năm. Vì Công ước Berne chỉ thiết lập mức tối thiểu, một số quốc gia đã thiết lập các điều khoản dài lâu hơn về bản quyền cho cá nhân người sáng tạo, chẳng hạn như “suốt cuộc đời của tác giả cộng thêm 70 năm” và “suốt cuộc đời của tác giả cộng thêm 100 năm”. Xem lại bài viết trên Wikipedia về thời hạn bản quyền, và xem trang liệt kê thời hạn bản quyền dựa trên quốc gia. Bản đồ bên dưới hiển thị trạng thái thời hạn bản quyền trên toàn thế giới tính đến năm 2022.

Công ước Berne cũng cấm việc sử dụng các thủ tục pháp lý làm điều kiện để bảo vệ bản quyền đối với các tác phẩm nước ngoài. Ví dụ: một quốc gia không thể yêu cầu bạn trả tiền đăng ký để có được bản quyền ở đó. Mặc dù hầu hết các quốc gia đã loại bỏ việc sử dụng các thủ tục như vậy như một điều kiện để bảo vệ bản quyền, nhưng cần lưu ý rằng Công ước Berne không cấm quốc gia xuất xứ của tác phẩm làm như vậy.

Bản đồ thế giới về thời hạn bản quyền, tính đến tháng 12/2022. Bản đồ của Yodin trên Wikimedia Commons, dựa trên hình ảnh gốc của Balfour Smith ở Đại học Duke. CC BY 3.0

Ngoài Công ước Berne, một số hiệp định quốc tế khác đã hài hòa hơn nữa các quy định về bản quyền trên toàn thế giới. [1] Nhờ những nỗ lực hài hòa này, hoạt động chung của luật bản quyền là giống nhau trên khắp thế giới; tuy nhiên, cần lưu ý rằng có những khác biệt trong cách ban hành và thực thi luật bản quyền do luật pháp quốc gia.

Luật nào áp dụng cho việc tôi sử dụng tác phẩm có bản quyền?

Nói chung, nguyên tắc lãnh thổ được áp dụng: luật pháp quốc gia bị giới hạn trong phạm vi áp dụng đối với các hoạt động diễn ra trong nước. Điều này cũng có nghĩa là, nói chung, luật pháp của quốc gia nơi tác phẩm được sử dụng sẽ áp dụng cho việc sử dụng cụ thể đó. Nếu bạn đang phân phối sách ở một quốc gia cụ thể thì luật pháp của quốc gia nơi bạn phân phối sách đó thường được áp dụng.

Ví dụ: nếu bạn là công dân Sri Lanka đến Đức và sử dụng tác phẩm có bản quyền trong bản trình chiếu PowerPoint của mình thì luật bản quyền của Đức thường áp dụng cho việc sử dụng của bạn. Với các hội thảo trên web tổ chức các diễn giả từ nhiều quốc gia hoặc PowerPoint được trình bày ở nhiều quốc gia, việc xác định luật bản quyền hiện hành có thể trở nên phức tạp. Để tránh nhầm lẫn, chúng tôi khuyên bạn nên sử dụng các tài nguyên được cấp phép CC hoặc tạo lập tài nguyên của riêng mình (sơ đồ, hình ảnh hoặc nội dung sáng tạo khác) thay vì sao chép các tài nguyên khác.

Quy tắc về lãnh thổ cũng áp dụng cho các quy tắc về phạm vi công cộng. Một tác phẩm có thể thuộc phạm vi công cộng ở một quốc gia nhưng không thuộc phạm vi công cộng ở một quốc gia khác. Ví dụ: tất cả các tác phẩm được xuất bản từ năm 1925 đến năm 1977 ở Hoa Kỳ mà không có thông báo bản quyền đều thuộc phạm vi công cộng ở Hoa Kỳ, nghĩa là ở bất kỳ nơi nào khác trên thế giới chúng đều có khả năng có bản quyền, tùy thuộc vào thời điểm tác giả qua đời.

Như được thể hiện trong bản đồ trên, các quốc gia khác nhau áp dụng các điều khoản bảo hộ khác nhau. Để biết bạn nên áp dụng điều khoản nào cho việc sử dụng tác phẩm nước ngoài ở nước mình, cách dễ nhất là kiểm tra xem quốc gia nơi bạn muốn sử dụng tác phẩm đó có áp dụng “quy tắc thời hạn ngắn hơn” hay không. Quy tắc này là một ngoại lệ đối với đối xử quốc gia. Theo quy tắc này, thời hạn áp dụng cho một tác phẩm nhất định không được vượt quá thời hạn mà nó nhận được ở quốc gia xuất xứ của nó, ngay cả khi quốc gia nơi yêu cầu bảo hộ cho phép kéo dài thời gian bảo hộ bản quyền.[2]

Áp dụng luật nào khi chia sẻ tác phẩm trên Internet?

Vậy điều gì sẽ xảy ra khi tác phẩm được chia sẻ trên Internet? “Lãnh thổ” được áp dụng như thế nào? Tôi có thể chia sẻ một cách an toàn một tác phẩm thuộc phạm vi công cộng ở quốc gia của tôi nhưng có thể không thuộc phạm vi công cộng ở nơi khác không?

Việc xác định bản quyền và phạm vi công cộng phụ thuộc vào quyền tài phán. Khi bạn chỉ làm việc ở một quyền tài phán, việc này tương đối dễ dàng. Nói chung, người dùng các tác phẩm có bản quyền hoặc phạm vi công cộng phải tuân theo luật pháp của quốc gia nơi họ đưa ra quyết định về bản quyền. Vì vậy, nếu bạn là thành viên của một tổ chức làm việc ở Mexico thì bạn nên tuân theo luật pháp Mexico để đưa ra quyết định về bản quyền của mình. Nhưng điều gì sẽ xảy ra khi bạn đang làm việc trong một dự án cộng tác quốc tế?

Việc xác định luật nào được áp dụng trong cộng tác quốc tế có thể phức tạp. Một trong những lợi ích của giấy phép Creative Commons là chúng cung cấp các hướng dẫn đơn giản về cách tác phẩm có thể được sử dụng ở mọi nơi. Và vì các giấy phép và công cụ CC được dịch sang nhiều ngôn ngữ, điều đó có nghĩa là người sử dụng tác phẩm có thể dễ dàng hiểu được những điều kiện đó bằng ngôn ngữ của họ. Các điều kiện của giấy phép CC cũng có hiệu lực ở mọi nơi.

Các lưu ý cuối cùng

Mặc dù có tồn tại các hiệp ước và thỏa thuận bản quyền toàn cầu nhưng không có một “luật bản quyền quốc tế” nào. Các quốc gia khác nhau có các tiêu chuẩn khác nhau về nội dung được bản quyền bảo hộ, thời hạn bản quyền kéo dài trong bao lâu và những gì nó hạn chế, cũng như hình phạt nào được áp dụng khi bị vi phạm.

Các hiệp định quốc tế bao gồm Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ – TRIPS (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) — được đàm phán bởi các thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới năm 1994 và Hiệp ước Bản quyền WIPO – WCT (WIPO Copyright Treaty) — được đàm phán bởi các thành viên của Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới năm 1996. Các thỏa thuận này giải quyết các vấn đề tương tự và cả các vấn đề mới liên quan đến sở hữu trí tuệ không được Công ước Berne đề cập đến.
Tuy nhiên, quy định về thời hạn ngắn hơn đối với các tác phẩm thuộc phạm vi công cộng ở nước Mỹ do không đăng ký được nên có thể không áp dụng được ở các quốc gia khác. Các tác phẩm có xu hướng được coi là có bản quyền ở các quyền tài phán khác ngoài nước Mỹ.

-----------------------------------------------------------------------

Giấy phép và Ghi công

Nội dung được cấp phép CC, Bản gốc