2.3 Phạm vi công cộng

Thứ ba - 26/03/2024 18:53

2.3 The Public Domain

Theo: https://certificates.creativecommons.org/cccertedu/chapter/2-3-the-public-domain/

Phạm vi công cộng gồm các tác phẩm không chịu sự điều chỉnh của bản quyền. Đây là một lượng tư liệu khổng lồ, ngày càng gia tăng mà ở đó các sáng tạo và kiến thức mới có thể được xây dựng mà không cần lo về bản quyền.

Melies color Voyage dans la lune, của Georges Méliès, phạm vi công cộng.

Kết quả học tập

Giải thích phạm vi công cộng là gì
Truyền đạt giá trị của phạm vi công cộng

Câu hỏi lớn / Vì sao nó lại quan trọng

Tại sao điều quan trọng là tác phẩm cuối cùng không còn bản quyền? Có tác phẩm nào không đủ điều kiện để được bảo vệ bản quyền và có thể được sử dụng miễn phí không?

Một khía cạnh quan trọng của luật bản quyền là sự bảo vệ mà nó cung cấp không kéo dài mãi mãi. Sau một thời hạn nhất định, bản quyền hết hạn và tác phẩm đi vào phạm vi công cộng cho bất kỳ ai để sao chép, tùy chỉnh, và chia sẻ mà không có yêu cầu pháp lý đối với việc ghi công trong hầu hết các quyền tài phán. Tương tự, có các dạng tác phẩm nhất định nằm ngoài phạm vi bản quyền. Lưu ý là các quyền nhân thân nhất định có thể tiếp tục tồn tại sau khi bản quyền hết hạn. Xem Phần 2.1.

Suy ngẫm cá nhân/Tại sao điều đó lại quan trọng với bạn

Bạn đã bao giờ nhìn thấy nghệ thuật Ai Cập cổ đại ngoài đời thực chưa? Bạn đã nghe một bản giao hưởng của Beethoven chưa? Những tác phẩm này thuộc phạm vi công cộng. Bạn thích tác phẩm nào khác trong phạm vi công cộng trong đời? Bạn đã bao giờ tạo ra điều gì đó mới mẻ bằng cách sử dụng một tác phẩm thuộc phạm vi công cộng chưa?

Có được kiến thức cơ bản

Bất chấp phạm vi mở rộng của bản quyền, vẫn có một phạm vi công cộng phong phú (và đang phát triển) chứa đầy các tác phẩm không có bản quyền. Các tác phẩm được đưa vào phạm vi công cộng theo một trong bốn cách:

1. Hết thời hạn bản quyền.

Mặc dù thời hạn bản quyền dài hơn bao giờ hết, nhưng chúng không phải là vô hạn. Ở hầu hết các quốc gia, thời hạn bản quyền của một cá nhân sẽ hết hạn sau 50 năm kể từ khi cá nhân đó qua đời. Ở một số nước, thời hạn này dài hơn và có thể lên tới 100 năm sau khi tác giả qua đời. Xem lại bản đồ ở phần 2.2 để biết tổng quan về các điều khoản bản quyền trên toàn thế giới.

2. Tác phẩm chưa bao giờ được bảo vệ bản quyền.

Bản quyền bao gồm số lượng lớn nội dung do người sáng tạo tạo ra nhưng một số danh mục tác phẩm nhất định nằm ngoài phạm vi bản quyền. Ví dụ: ý tưởng và sự kiện không có bản quyền.[1]

Công ước Berne xác định các chủng loại bổ sung, chẳng hạn như các văn bản chính thức có tính chất lập pháp, hành chính và pháp lý, để các quốc gia thành viên quyết định xem họ có miễn trừ các văn bản đó khỏi việc bảo vệ bản quyền hay không. Ví dụ, hầu hết các quốc gia đều từ chối bản quyền đối với các đạo luật. Ở một số quốc gia, tác phẩm do nhân viên chính phủ tạo ra không được bảo vệ bản quyền và không đủ điều kiện để được bảo vệ bản quyền.

Núm Creative Commons CC0, sẵn sàng để tải xuống

3. Người sáng tạo hiến tặng tác phẩm vào phạm vi công cộng trước khi bản quyền hết hạn.

Ở hầu hết các nơi trên thế giới, người sáng tạo có thể quyết định từ bỏ việc bảo vệ bản quyền và hiến tặng tác phẩm của mình cho phạm vi công cộng. Creative Commons có một công cụ pháp lý có tên là CC0 (“CC Zero”) Hiến tặng vào phạm vi công cộng giúp các tác giả đưa tác phẩm của họ vào phạm vi công cộng trên toàn thế giới ở mức độ lớn nhất có thể. Bạn sẽ tìm hiểu thêm về công cụ này (và các công cụ pháp lý Creative Commons khác) sau trong khóa học.

4. Người nắm giữ bản quyền không tuân thủ các thủ tục để có được hoặc duy trì bản quyền của mình.

Ngày nay ở hầu hết các quốc gia, không có yêu cầu chính thức nào để có được hoặc gia hạn việc bảo vệ bản quyền đối với một tác phẩm. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng và nhiều tác phẩm đã thuộc phạm vi công cộng trong nhiều năm do người sáng tạo không tuân thủ các thủ tục.

Bạn có thể làm gì với một tác phẩm thuộc phạm vi công cộng?

Bạn có thể làm hầu hết mọi việc, nhưng điều đó phụ thuộc vào phạm vi và thời hạn bảo vệ bản quyền ở quốc gia cụ thể nơi tác phẩm được sử dụng. Ví dụ: tùy thuộc vào quốc gia, một tác phẩm thuộc phạm vi công cộng vẫn có thể được bảo vệ bởi các quyền nhân thân vượt quá thời hạn bản quyền. Cũng có thể tác phẩm thuộc phạm vi công cộng ở một quốc gia nhưng vẫn thuộc bản quyền ở quốc gia khác. Điều này có nghĩa là bạn không thể sử dụng tác phẩm một cách tự do khi bản quyền vẫn được áp dụng.

Lưu ý: Một tác phẩm thuộc phạm vi công cộng vì mục đích của luật bản quyền vẫn có thể phải chịu các hạn chế khác về sở hữu trí tuệ. Ví dụ: một câu chuyện thuộc phạm vi công cộng có thể có thương hiệu đã đăng ký nhãn hiệu trên trang bìa được liên kết với nhà xuất bản sách. Bảo vệ nhãn hiệu độc lập với bảo vệ bản quyền và có thể vẫn tồn tại ngay cả khi tác phẩm thuộc phạm vi công cộng do vấn đề bản quyền. Ngoài ra, khi người sáng tạo sử dụng tác phẩm thuộc phạm vi công cộng để biến tác phẩm đó thành tác phẩm mới, người sáng tạo đó sẽ có bản quyền đối với các phần tác phẩm mới là nguyên bản của họ. Ví dụ: người tạo ra bộ phim chuyển thể dựa trên tiểu thuyết thuộc phạm vi công cộng sẽ được bảo vệ bản quyền đối với bộ phim nhưng không có quyền bảo vệ bản quyền đối với tiểu thuyết thuộc phạm vi công cộng bộ phim đó dựa vào.

Tìm kiếm các tác phẩm trong phạm vi công cộng

Với hàng triệu tác phẩm sáng tạo đã hết thời hạn bản quyền — và nhiều tác phẩm khác được bổ sung thường xuyên bằng các công cụ như Hiến tặng cho phạm vi công cộng CC0, phạm vi công cộng là một kho nội dung khổng lồ.

Một số trang web lưu trữ các tác phẩm thuộc phạm vi công cộng là Project Gutenberg, Public Domain Review, Digital Public Library of America, Wikimedia Commons, Internet Archive, Library of Congress, Flickr, Europeana, the Smithsonian, the Auckland Museum và Rijksmuseum.[2]

Không phải lúc nào cũng dễ dàng xác định liệu một tác phẩm có thuộc phạm vi công cộng hay không (mặc dù có rất nhiều tài nguyên có sẵn để trợ giúp). Như chúng ta đã biết, việc bảo vệ bản quyền là tự động, do đó việc không có ký hiệu bản quyền “©” không có nghĩa là tác phẩm thuộc phạm vi công cộng. Ngoài CC0 Hiến tặng cho miền công cộng, Creative Commons còn có một công cụ gọi là Dấu phạm vi công cộng (Public Domain Mark), công cụ này có thể gắn nhãn cho các tác phẩm đã hết thời hạn bản quyền ở mọi nơi trên thế giới. Mặc dù nhãn hiệu không có hiệu lực pháp lý nhưng nó giúp người sử dụng lại xác định các tác phẩm trong phạm vi công cộng toàn cầu một cách lý tưởng.

Để chắc chắn hơn rằng tác phẩm thuộc phạm vi công cộng, hãy tìm Dấu phạm vi công cộng hoặc biểu tượng CC0 để sử dụng lại tác phẩm thuộc phạm vi công cộng.

Thừa nhận ghi công tác giả và phạm vi công cộng

Ở những quốc gia mà quyền nhân thân không hết hạn, bạn phải ghi tên tác giả của tác phẩm ngay cả khi tác phẩm đó thuộc phạm vi công cộng. Và mặc dù điều này có thể không được yêu cầu về mặt pháp lý ở mọi quốc gia, nhưng việc xác định và ghi công cho người sáng tạo ban đầu có rất nhiều lợi ích, ngay cả sau khi tác phẩm của người sáng tạo đó đã thuộc phạm vi công cộng. Bạn có thể nghĩ ra lý do tại sao cần phải công nhận tác giả có tác phẩm thuộc phạm vi công cộng không? Bạn có thể nghĩ tại sao nên khuyến khích các chuẩn mực khi các tác phẩm thuộc phạm vi công cộng được sử dụng lại không?

Nhiều cộng đồng đã áp dụng các chuẩn mực, được chấp nhận là những thông lệ tốt để ghi nhận tác giả và xử lý các tác phẩm thuộc phạm vi công cộng. Creative Commons đã tạo ra các nguyên tắc trong phạm vi công cộng mà cộng đồng có thể sử dụng để tạo ra các quy tắc của riêng họ. Xem lại Hướng dẫn về Phạm vi công cộng CC.

Nếu tác phẩm được số hóa bởi cơ sở GLAM, thì cũng là cách thực hành tốt để xác định nguồn gốc của tác phẩm nghệ thuật bằng cách ghi công cho cơ sở GLAM đó, và khi có thể, cung cấp liên kết quay trở lại cơ sở GLAM đó. Chúng ta sẽ khám phá thêm điều này khi nói về cách tiếp cận TASL trong Bài 4. Nếu bạn là cơ sở GLAM, bạn có thể sử dụng lại và áp dụng Hướng dẫn về phạm vi công cộng để làm rõ cho người sử dụng của bạn cách bạn muốn tác phẩm được ghi công. Bạn cũng nên cung cấp các ví dụ và hướng dẫn hữu ích cho người sử dụng của mình.

Bạn có tò mò về cách ghi công một tác phẩm trên mạng xã hội không? Đọc phần tóm tắt cuộc trò chuyện giữa các nhân viên của Europeana, The Getty và Bảo tàng Nghệ thuật Indianapolis về những gì họ làm trên tài khoản mạng xã hội của mình với các tác phẩm nghệ thuật.

Di sản văn hóa bản địa/biểu hiện văn hóa truyền thống

Trong một số trường hợp, các yếu tố di sản văn hóa được coi là thuộc phạm vi công cộng theo luật bản quyền có thể phải tuân theo những cân nhắc hoặc hạn chế khác cần được tính đến. Điều này đặc biệt xảy ra với các tác phẩm văn hóa, đồ vật linh thiêng, nghi lễ hoặc các loại hình biểu đạt và kiến thức văn hóa truyền thống khác được tạo ra bởi và dưới sự giám sát của người dân bản địa hoặc cộng đồng địa phương.

Nói rõ hơn, những biểu đạt văn hóa truyền thống này có thể không được bản quyền bảo vệ. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chúng nhất thiết phải miễn phí để sử dụng lại hoặc đăng lên Internet. Xét về các quyền hoặc lợi ích văn hóa cũng như luật tục hoặc nghi thức có thể chi phối việc tiếp cận và sử dụng chúng, những biểu hiện văn hóa này xứng đáng được đối xử một cách tôn trọng. Khuyến cáo không nên đăng chúng trực tuyến hoặc cho phép sử dụng lại mà không tham khảo ý kiến trước với (các) cộng đồng là người giám sát chúng.

Các tổ chức văn hóa có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo các biểu đạt văn hóa truyền thống trong các bộ sưu tập của họ được sử dụng một cách tôn trọng và theo mong muốn của người nắm giữ chúng. Các nền tảng cụ thể, như Mukurtu và các nhãn, như Nhãn Kiến thức Truyền thống (Traditional Knowledge Labels), có thể hữu ích. Xem video này từ bối cảnh địa phương để biết thêm những cân nhắc về kiến thức truyền thống và bản quyền. Bối cảnh địa phương cung cấp các chiến lược kỹ thuật số cho cộng đồng bản địa, các cơ sở văn hóa và các nhà nghiên cứu thông qua các Nhãn và Thông báo Kiến thức truyền thống - TK (Traditional Knowledge) và Văn hóa Sinh học - BC (Biocultural).

Nếu bạn muốn khám phá chủ đề này chi tiết hơn, bạn có thể đọc kết quả của nghiên cứu tại bàn mà Creative Commons đã thực hiện về các chính sách Văn hóa Mở đối với các Biểu hiện Văn hóa Truyền thống trong bài đăng trên blog này: “Chia sẻ Di sản Văn hóa Bản địa trên Trực tuyến: Tổng quan các Chính sách GLAM”.

Cân nhắc về mặt đạo đức

Có thể có những trường hợp khác khi tác phẩm không được bản quyền bảo vệ nhưng bạn vẫn có thể muốn cẩn thận trong cách sử dụng hoặc cung cấp tác phẩm đó. Ví dụ: các vấn đề về quyền riêng tư, mô tả xác chết hoặc hài cốt người, cảnh bạo lực hoặc các vấn đề nhạy cảm về mặt văn hóa hoặc đạo đức khác phải được xem xét khi sử dụng lại các tác phẩm thuộc phạm vi công cộng. Sử dụng phán đoán của riêng bạn hoặc tham khảo các quy tắc đã được thiết lập để xem việc sử dụng tác phẩm có thể gây hại cho người khác hay không, không phù hợp hoặc thiếu tôn trọng bối cảnh.

Giấy phép CC không áp dụng khi bản quyền không áp dụng, khiến chúng trở nên không hiệu quả trong việc bảo vệ tác phẩm có khả năng sử dụng lại gây tranh cãi. Các lựa chọn thay thế bao gồm sử dụng các tuyên bố hoặc nhãn hiệu đạo đức để chỉ ra những hạn chế bên ngoài bản quyền.

Các lưu ý cuối cùng

Một phạm vi công cộng lành mạnh là rất quan trọng để bảo tồn di sản văn hóa của chúng ta, truyền cảm hứng cho các thế hệ sáng tạo mới và nâng cao kiến thức của nhân loại. Bởi vì phạm vi và thời hạn của bản quyền đã tăng lên rất nhiều trong những năm qua nên người ta có thể dễ dàng quên mất sự tồn tại của phạm vi công cộng. Các tác phẩm thuộc phạm vi công cộng là nguồn tài nguyên đáng kinh ngạc thuộc về tất cả chúng ta.

-----------------------------------------------------------------------

Một ví dụ khác, các tác phẩm của chính phủ Mỹ không được luật bản quyền bảo hộ, theo Mục 105 Luật Bản quyền của nước Mỹ. Trừ khi chúng thuộc về một số trường hợp ngoại lệ nhất định, các tác phẩm của chính phủ Mỹ đều thuộc về phạm vi công cộng vì các tác phẩm đó được coi là tài nguyên công cộng.
Nếu bạn tò mò muốn biết danh sách tất cả các cơ sở di sản văn hóa (phòng trưng bày, thư viện, cơ quan lưu trữ và viện bảo tàng, hoặc GLAM) đã phát hành các bộ sưu tập thuộc phạm vi công cộng, hãy xem khảo sát được cập nhật thường xuyên này của Douglas McCarthy và Andrea Wallace.

-----------------------------------------------------------------------

Giấy phép và Ghi công

Nội dung được cấp phép CC, Bản gốc