Tài sản chung kỹ thuật số và Hàng hóa Công cộng Kỹ thuật số - Tìm thấy nền tảng chung cho các nhà hoạch định chính sách

Digital Commons and Digital Public Goods – Finding Common Ground for Policy-makers

January 30, 2025

Theo: https://www.digitalpublicgoods.net/blog/digital-commons-and-digital-public-goods-finding-common-ground-for-policymakers

Bài được đưa lên Internet ngày: 30/01/2025

Các tác giả:

Liv Marte Nordhaug – Digital Public Goods Alliance Secretariat CEO & NGI Commons DCTF Member, Nicholas Gates – Open Forum Europe, NGI Commons

Bài báo này do Liên minh Hàng hóa Công cộng Kỹ thuật số (Digital Public Goods Alliance) và NGI Commons cùng viết. Bạn có thể thấy một phiên bản khác của bài báo này trên website của NGI Commons.

Tài sản chung kỹ thuật số (Digital Commons) có thể là một thuật ngữ mơ hồ đối với một số người, nhưng nó có lịch sử và di sản lâu đời. Lịch sử tương tự cũng đã định hình nên khái niệm hàng hóa công cộng kỹ thuật số – DPG (Digital Public Goods).

Trong 5 năm qua, đã và đang có nhận thức quốc tế ngày càng gia tăng đối với cả 2 khái niệm đó là thiết yếu cho một mô hình hợp tác kỹ thuật số công bằng hơn hoạt động phục vụ cho lợi ích công cộng. Khái niệm hàng hóa công cộng kỹ thuật số (DPG) được tham chiếu nổi bật trong Hiệp ước Kỹ thuật số Toàn cầu (Global Digital Compact) mà các quốc gia thành viên của Liên hiệp quốc (UN) đã thông qua tháng 9/2024, và công nhận của nhà nước về Tài sản chung Kỹ thuật số (Digital Commons) đã gia tăng, nổi bật nhất ở châu Âu, với sự thúc đẩy chính sách từ nhiệm kỳ chủ tịch EU 2022 của Pháp.

Trong bài viết này, chúng tôi mô tả những điểm chung của các khái niệm đó và vai trò của chúng như một công cụ chính sách để định hướng hỗ trợ và đầu tư, đồng thời làm rõ các đặc điểm nhận dạng riêng biệt của từng khái niệm. Chúng tôi cũng khẳng định rằng việc có nhiều công nghệ vừa là DPG vừa là Digital Commons sẽ giúp thúc đẩy bối cảnh công nghệ vì lợi ích chung.

Làm rõ các khái niệm: Tài sản chung kỹ thuật số & Hàng hóa công cộng kỹ thuật số

Để bắt đầu làm rõ các khái niệm đó và mối quan hệ của chúng với nhau, trước hết hãy xem xét tài sản chung kỹ thuật số (Digital Commons).

Tài sản chung kỹ thuật số (Digital Commons)

Lịch sử của tài sản chung kỹ thuật số lần vết ngược về với chủ nghĩa hợp tác (cooperativism) và sự cộng tác lúc khởi đầu của Internet và chia sẻ lịch sử với phong trào phần mềm nguồn mở, bắt đầu vào những năm 1980. Nó đã bắt đầu với các nền tảng cộng tác sớm như Usenet và các dự án mở như GNU Project (công bố năm 1983) và sự phát triển của nhân Linux (được phát hành lần đầu vào năm 1991). Các dự án ‘miễn phí’ đó đã thúc đẩy văn hóa quản trị và đồng sáng tạo được chia sẻ chung. Nó đã mở rộng khi ngày càng nhiều kiến thức đã được phát hành miễn phí theo các giấy phép mở, trở nên được coi như là kiến thức mở (Open Knowledge), ban đầu theo phong trào “Thông tin muốn trở thành miễn phí” (Information wants to be free).

Đến cuối những năm 1990, kiến thức mở nổi lên và khi đó các phong trào nguồn mở được định nghĩa tốt đã bắt đầu phù hợp hơn với các phong trào tài sản chung (như được Ostrom và Hess định nghĩa). Điều này đã dẫn tới khái niệm kiến thức mở và các công cụ nguồn mở đang không chỉ được xem là ‘miễn phí’ hay ‘nguồn mở’, mà như là Tài sản chung Kỹ thuật số (Digital Commons). Việc nhấn mạnh vào Kỹ thuật số như Tài sản chung đã mở rộng với sự nổi lên của Creative Commons, cho phép các giấy phép được tiêu chuẩn hóa đối với việc chia sẻ miễn phí sở hữu trí tuệ. Tài sản chung Kỹ thuật số phát triển hơn nữa với sự ra đời của các nền tảng như Wikipedia (ra mắt năm 2001) và các sáng kiến dữ liệu mở khác, tạo ra không gian nơi các nguồn tài nguyên được sở hữu, duy trì và chia sẻ trên trực tuyến một cách tập thể.

Theo quan niệm hiện tại, Tài sản chung Kỹ thuật số (Digital Commons) đề cập đến các nguồn tài nguyên kỹ thuật số cụ thể, cũng như các cộng đồng và phương thức quản trị hỗ trợ chúng. Theo quan điểm này, Digital Commons là các công nghệ cụ thể được xác định bởi sản xuất, quyền sở hữu và quản trị cộng đồng - tập trung nhiều hơn vào các sản phẩm, cơ sở hạ tầng, tiêu chuẩn, bit mã, v.v. riêng lẻ - cũng như các cộng đồng và quản trị các nguồn tài nguyên kỹ thuật số đó. Sự hiểu biết này đã được Chủ tịch EU năm 2022 của Pháp đặc biệt ủng hộ.

Các nguồn tài nguyên được phát triển dưới dạng Digital Commons vượt ra ngoài phạm vi 'xây dựng công khai' và hướng tới 'xây dựng cùng nhau công khai'. Trên thực tế, điều này có nghĩa là chia sẻ rõ ràng quyền quyết định với tất cả những người đóng góp và tối đa hóa khả năng sử dụng lại, mở đường cho việc cung cấp loại dịch vụ mà thông thường chỉ các nền tảng kỹ thuật số cho phép, mà không có sự tập trung quyền lực của các công ty lớn về công nghệ (Big Tech) hoặc phụ thuộc vào các nhà tích hợp hệ thống.

Điều này cũng có nghĩa là, như người đóng góp cho NGI Commons Jan Krewer đã nêu bật trong bài báo gần đây của ông cho NGI Commons và Open Future, Digital Commons là nhà cung cấp lý tưởng cho mọi loại cơ sở hạ tầng kỹ thuật số 'công cộng' – PDI (Public Digital Infrastructures) hoặc cơ sở hạ tầng kỹ thuật số 'được thiết kế để tối đa hóa giá trị công cộng bằng cách kết hợp các thuộc tính công cộng thông qua quyền truy cập không hạn chế với các chức năng công cộng và quyền sở hữu công cộng'.

Hàng hóa Công cộng Kỹ thuật số – DPG (Digital Public Goods)

Đặt ‘kỹ thuật số’ sang một bên, bản thân khái niệm ‘hàng hóa công cộng’ bắt nguồn từ sự phân biệt kinh tế giữa hàng hóa liên quan đến tính cạnh tranh và tính độc quyền. Sự phân biệt này đã được sử dụng để lập luận cho việc quản lý công hay tư của chúng. Công trình của Elinor Ostrom về tài sản chung cho thấy giới hạn của quan điểm kinh tế này về hàng hóa; cụ thể là, để chỉ ra rằng chính các thể chế làm cho hàng hóa trở thành hàng hóa công hay tư. Và quan trọng nhất là, bên cạnh việc quản lý công hay tư, có nhiều cách để mọi người tự tổ chức và quản lý hàng hóa tập thể.

Theo một nghĩa nào đó, khái niệm về hàng hóa công cộng sẽ được áp dụng cho lĩnh vực kỹ thuật số là điều tất yếu. Nhận ra điều này, vào năm 2018-2019, Nhóm cấp cao về Hợp tác Kỹ thuật số đã đưa chủ đề này vào chương trình nghị sự hợp tác kỹ thuật số quốc tế với báo cáo khuyến nghị thành lập một liên minh và nền tảng cho hàng hóa công cộng kỹ thuật số. Dựa trên đà phát triển này, Lộ trình hợp tác kỹ thuật số của Tổng thư ký Liên hợp quốc được công bố vào năm 2020 đã nêu rằng hàng hóa công cộng kỹ thuật số là "phần mềm nguồn mở, tiêu chuẩn mở, dữ liệu mở, hệ thống AI mở và các bộ sưu tập nội dung mở tuân thủ quyền riêng tư và các luật và thông lệ tốt nhất hiện hành khác, không gây hại và giúp đạt được các Mục tiêu phát triển bền vững (SDG)". Tiêu chuẩn DPG, hỗ trợ hoạt động cho định nghĩa này, được Liên minh hàng hóa công cộng kỹ thuật số – DPGA (Digital Public Goods Alliance) gồm nhiều bên liên quan quản lý. Mặc dù định nghĩa DPGA bổ sung thêm một chiều hướng chuẩn mực với nguyên tắc không gây hại theo thiết kế và các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG), nhưng nó vẫn dựa trên sự hiểu biết kinh tế ban đầu về hàng hóa công cộng do Ostrom và những người khác đưa ra, với nguyên tắc cốt lõi là không loại trừ và không cạnh tranh.

Tiêu chuẩn DPG là một bộ 9 chỉ số được sử dụng để xác định liệu các giải pháp nguồn mở có thể được coi là hàng hóa công cộng kỹ thuật số hay không. Các chỉ số liên quan đến ba khía cạnh chính của giải pháp công nghệ; 1) tính mở, được thể hiện bằng cả cấp phép, tài liệu cũng như tính độc lập khỏi các nền tảng độc quyền, 2) không gây hại theo thiết kế, bao gồm cách công nghệ được thiết kế để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế và bảo vệ quyền riêng tư và bảo mật của người dùng, và 3) liên quan đến một hoặc nhiều trong số 17 Mục tiêu phát triển bền vững–SDG (Sustainable Development Goals).

Tất cả các DPG đã được xác minh là đáp ứng Tiêu chuẩn DPG đều được liệt kê trên Sổ đăng ký DPG, giúp chúng trở thành mở và có sẵn cho công chúng, để những người áp dụng tiềm năng có thể dễ dàng phát hiện ra chúng - bao gồm chính phủ, khu vực tư nhân, học viện và các tổ chức xã hội dân sự.

Vậy, sự khác biệt là gì?

Tóm lại, cách hiểu hiện đại về Digital Commons nhấn mạnh đến nhu cầu về các nguồn tài nguyên kỹ thuật số không chỉ được xây dựng công khai mà còn được quản lý, duy trì và hợp tác công khai. Tuy nhiên, tính đến năm 2024, khái niệm này không được vận hành thông qua một tiêu chuẩn rõ ràng, khiến khái niệm này dễ bị trôi dạt và sử dụng không nhất quán, bất chấp những nỗ lực của sáng kiến NGI Commons, Digital Commons EDIC và các sáng kiến khác - tất cả đều hướng đến việc xây dựng thêm sự hiểu biết và tính nhất quán về chính sách liên quan đến Digital Commons.

Để so sánh, khái niệm DPG được vận hành thông qua một tiêu chuẩn được phát triển thông qua một quy trình hợp tác dựa trên cộng đồng. Do đó, có thể xác minh xem một giải pháp kỹ thuật số nhất định có phải là DPG hay không. Tuy nhiên, ngoài việc đánh giá quyền sở hữu và việc đảm bảo bảo trì tích cực thông qua các đợt đánh giá hàng năm, Tiêu chuẩn DPG không xem xét đến việc quản lý một giải pháp nhất định.

Mặc dù nhiều DPG có một số hình thức quản lý cộng đồng, nhưng việc trở thành DPG không nhất thiết có nghĩa là nó được quản lý bởi hoặc vì cộng đồng. Việc đánh giá khía cạnh lợi ích công cộng của DPG chỉ giới hạn ở ba khía cạnh đã đề cập trước đó; tính mở, không gây hại theo thiết kế và sự liên quan đến SDG. Đây là nơi mà việc coi tài nguyên kỹ thuật số là tài sản chung trở nên quan trọng.

Ý tưởng cốt lõi của Digital Commons đặt tầm quan trọng đáng kể vào việc tự quản lý 'vì công chúng' và 'bởi công chúng' thông qua các thuộc tính công cộng và chức năng công cộng. Tuy nhiên, không có tiêu chuẩn cụ thể nào (như tiêu chuẩn để xác minh những gì là hoặc không phải là DPG) để xác minh mức độ quản lý hoặc tính mở (openness) của Digital Commons. Hơn nữa, nguyện vọng của Digital Commons đối với 'tính công khai' (publicness) cao hơn so với DPG nói chung, vì mô hình Digital Commons lý tưởng là mô hình sở hữu công cộng 'của và bởi công chúng' thông qua kiểm soát công khai, tài trợ công và sản xuất công khai. Trong khi hầu hết chủ sở hữu sản phẩm DPG thấy giá trị đáng kể trong cộng đồng và quản trị, thì DPG thực sự có thể được một thực thể duy nhất tài trợ và/hoặc quản trị miễn là quyền sở hữu được ghi lại.

Một ví dụ về điều này là các tiêu chuẩn mở (Open Standards). Các tiêu chuẩn mở, theo mọi định nghĩa, không chỉ dựa trên quyền truy cập mở vào tiêu chuẩn mà còn dựa trên quy trình có sự tham gia để xác định tiêu chuẩn đó. Trong khi một số định nghĩa chấp nhận cấp phép và phí, thì tất cả các định nghĩa dường như đều đồng ý rằng giá trị thực sự của các tiêu chuẩn nằm ở quy trình ra quyết định tập thể. Để biết thêm về quy trình này, hãy xem tóm tắt chính sách này từ Internet Society.

Có một logic đằng sau lý do tại sao. Nhiều người ủng hộ công nghệ mở, chẳng hạn như những người ủng hộ Phần mềm tự do nguồn mở – FOSS (Free and Open Source Software), cho rằng lợi ích của nguồn mở nằm ở việc tuân thủ bốn quyền tự do được nêu trong Định nghĩa phần mềm tự do của Richard Stallman, ví dụ như "người dùng có quyền tự do chạy, sao chép, phân phối, nghiên cứu, thay đổi và cải thiện phần mềm". Nói cách khác, việc quy định cách cộng đồng đó nên được điều hành sẽ phủ nhận giá trị nội tại của việc có thể làm bất cứ điều gì bạn muốn với nó. Khái niệm DPG thực sự xuất hiện để tối đa hóa cơ hội tái sử dụng và điều chỉnh đáng kể để đáp ứng các nhu cầu theo ngữ cảnh, một phần là để phản ứng với sự trùng lặp to lớn về nỗ lực và nguồn lực được thấy trong các sáng kiến công nghệ do phát triển quốc tế tài trợ. Do đó, định nghĩa FOSS đã định hình đáng kể Tiêu chuẩn DPG, mặc dù có thêm lớp không gây hại theo thiết kế và liên quan đến SDG.

Kết hợp cả hai lại với nhau

Chúng tôi thấy giá trị đáng kể trong việc làm nổi bật rõ ràng hơn sự liên kết chặt chẽ giữa Digital Commons và DPG không chỉ trong các cuộc thảo luận về chính sách mà còn bằng cách đưa ra các ví dụ về công nghệ đáp ứng cả hai định nghĩa. Bằng cách đưa ra những ví dụ này, chúng tôi tin rằng chúng tôi có thể cung cấp những hiểu biết quan trọng cho việc phát triển chính sách và phân bổ nguồn lực.

Tuy nhiên, vẫn có một số thách thức khi thực hiện điều này.

Việc xác định rõ ràng thế nào là nguồn tài trợ công và quản trị ‘đủ tốt’ cho Digital Commons là rất phức tạp vì nó phụ thuộc rất nhiều vào bối cảnh. Việc thiết lập và duy trì quy trình đánh giá như vậy trong một tổ chức đủ trung lập và độc lập cũng đòi hỏi nhiều nguồn lực. Do đó, không có tiêu chuẩn hoặc cơ quan đánh giá nào dành cho Digital Commons, ít nhất là cho đến nay. (Tuy nhiên, Liên đoàn Cơ sở hạ tầng Kỹ thuật số Châu Âu, hay EDIC, dành cho Digital Commons là một sự hợp tác đã được công bố nhằm mục đích thực hiện điều gì đó tương tự như vậy.) Nhưng có một sự hợp tác dành cho DPG. Điều này tạo ra không gian đáng kể để hai bên củng cố lẫn nhau, nếu có sự hỗ trợ mạnh mẽ về mặt chính sách để thực hiện điều đó.

Do đó, việc khuyến khích nhiều dự án Digital Commons hơn đề cử các công nghệ của họ để được xác minh là DPG có thể là một bước tiến hữu ích vì nó đảm bảo rằng một số yêu cầu tối thiểu nhất định luôn được đáp ứng và thông tin này được cung cấp một cách minh bạch. Nó cũng làm tăng khả năng khám phá các công nghệ Digital Commons đối với các loại bên liên quan khác nhau có liên quan để áp dụng và đóng góp trở lại cho các giải pháp.

Mặc dù không có tiêu chuẩn rõ ràng để đánh giá các công nghệ là Digital Commons, nhưng đúng là trong khi DPG phải được miễn phí cho tất cả mọi người sử dụng và sửa đổi, thì nó cũng phải có quyền truy cập vào nhiều hình thức hỗ trợ và tài nguyên khác nhau cần thiết để trở nên bền vững trong dài hạn. Có thể cân nhắc thêm về vấn đề này trong trung hạn. Một điểm khởi đầu có thể là xác định các DPG đang hoạt động như Digital Commons cũng như các DPG có thể hưởng lợi từ các cấu trúc quản trị và hỗ trợ rộng hơn và mang tính cộng tác hơn.

Một trường hợp thú vị là khi nhiều quốc gia đang triển khai cùng một DPG để xây dựng các thành phần cơ sở hạ tầng công cộng kỹ thuật số – DPI (Digital Public Infrastructure) nền tảng của họ, chẳng hạn như hệ thống nhận dạng kỹ thuật số hoặc trao đổi dữ liệu an toàn. Làm thế nào chúng ta có thể khuyến khích chia sẻ nhiều hơn về đổi mới cũng có lợi cho DPG cốt lõi? Cấu trúc quản trị nào có thể mang tính cộng tác và cho phép nhiều đầu vào khác nhau, đồng thời đảm bảo rằng các quốc gia cảm thấy họ có đủ quyền tự chủ trong cách xây dựng và triển khai các hệ thống này? Một lĩnh vực có liên quan cao khác liên quan đến các công nghệ rất quan trọng để tạo điều kiện cho diễn ngôn công khai, trong đó có một trường hợp rõ ràng cho các nền tảng truyền thông xã hội và truyền thông vừa là DPG vừa là Digital Commons.

Đây chỉ là một số cơ hội mà chúng tôi thấy có giá trị cao khi có nhiều công nghệ hướng tới cả DPG và Digital Commons do sự liên kết chặt chẽ và thế mạnh độc đáo bổ sung của hai khái niệm này.

Hãy tham gia cùng chúng tôi để tìm hiểu thêm

Cả NGI Commons Consortium và Digital Public Goods Alliance sẽ có mặt tại Hội nghị thượng đỉnh chính sách nguồn mở EU 2025 sắp tới của OpenForum Europe (OFE) vào ngày 31/01/2025, cũng như Tuần lễ Nguồn Mở EU rộng lớn hơn. Trong Hội nghị thượng đỉnh chính sách, Tổng giám đốc điều hành của Ban thư ký DPGA, Liv Marte Nordhaug (đồng tác giả của bài viết này), sẽ chia sẻ suy nghĩ của mình về tầm quan trọng của cả DPG và Digital Commons trong một cuộc thảo luận tập trung vào chủ đề "Nguồn Mở và hợp tác kỹ thuật số toàn cầu: Định vị châu Âu là người dẫn đầu". Cuộc thảo luận đó sẽ được điều hành bởi Cố vấn chính sách của OpenForum Europe Nicholas Gates (cũng là đồng tác giả của bài viết này).

Cả hai tổ chức – OFE và DPGA – cũng sẽ có mặt tại địa phương trong suốt tuần lễ FOSDEM. OFE, thay mặt cho NGI Commons, đang đóng góp cho devroom về Nguồn Mở trong Bối cảnh lập pháp châu Âu, cũng như DPGA, đơn vị sẽ tham gia cùng OFE trong một cuộc thảo luận chung vào cuối phần Khu vực Công của devroom. DPGA sẽ có bài phát biểu quan trọng về Mở rộng các giải pháp Nguồn Mở để đạt được các mục tiêu phát triển bền vững: Lời kêu gọi hành động toàn cầu, tổ chức một gian hàng mà mọi người có thể ghé thăm để tìm hiểu thêm về DPG và tổ chức một sự kiện bên lề cho chủ sở hữu sản phẩm của DPG và Digital Commons.

Hãy đảm bảo rằng bạn tham gia Nền tảng Cộng đồng Digital Commons (DCCP) của NGI Commons để có những cuộc thảo luận như thế này. Và nếu bạn muốn tham gia vào công việc này, hãy đến tìm chúng tôi khi chúng tôi ở Brussels.