5 năm Kế hoạch S: con đường hướng tới Truy cập Mở đầy đủ và tức thì

Five years of Plan S: a journey towards full and immediate Open Access

04/09/2023

Theo: https://www.coalition-s.org/blog/five-years-of-plan-s-a-journey-towards-full-and-immediate-open-access/

Bài được đưa lên Internet ngày: 04/09/2023

Từ khi khởi xướng tới tác động toàn cầu

Vào tháng 9/2018, một nhóm các tổ chức cấp vốn nghiên cứu quốc gia, với sự ủng hộ của Ủy ban châu Âu, đã tập hợp lại để làm cho các xuất bản phẩm nghiên cứu truy cập mở được cho tất cả mọi người: Kế hoạch S. Các tổ chức có tầm nhìn xa này đã tới cùng nhau như là Liên minh S (cOAlition S), và đã thông qua một tập hợp 10 nguyên tắc có ý định hành động như chất xúc tác cho chuyển đổi tăng tốc sang Truy cập Mở đầy đủ và tức thì. Đối với hầu hết các thành viên của Liên minh S, các chính sách và công cụ hỗ trợ triển khai Kế hoạch S có hiệu lực vào năm 2021.

Mặc dù tác động đầy đủ của các chính sách đó vẫn phải mất vài năm mới phát huy được, nhưng đây là thời điểm tốt để suy ngẫm về những gì đã đạt được cho tới nay. Tôi đã ra nhập Liên minh S chính xác một năm sau khi nó được khởi xướng, như là Giám đốc Điều hành, và vì thế đã có ưu thế để tham gia vào lộ trình mà cộng đồng của Liên minh S - các chuyên gia, các nhà lãnh đạo, các đại sứ, những người ủng hộ, và Văn phòng - đã trải qua, và sự tiến bộ nổi bật chúng tôi đã cùng nhau đạt được.

Trong 5 năm, Liên minh S đã trưởng thành từ một tá tới một mạng 28 nhà cấp vốn. Điều nổi bật là tầm với này mở rộng ra ngoài châu Âu, xoay quanh các tổ chức từ nước Mỹ, Úc và Nam Phi. Sự mở rộng này đã tạo ra hiệu ứng gợn sóng, với thậm chí các nhà cấp vốn không thuộc về Liên minh S cũng phát triển các chính sách phần lớn phù hợp với Kế hoạch S. Điều này rõ ràng ở nước Mỹ với bản ghi nhớ Nelson tháng 8/2022 (bản dịch sang tiếng Việt), Canada, Ấn Độ, Đức và những nơi khác. Các chính phủ trong và ngoài châu Âu cũng đã lên tiếng nhiều hơn về Truy cập Mở tới các kết quả nghiên cứu, bằng chứng là trong các Kết luận của Hội đồng châu Âu và tuyên bố của các Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ G7 vào tháng 5 năm ngoái. Kế hoạch S và Liên minh S chắc chắn đã đóng góp cho sự đồng thuận giữa các tổ chức cấp vốn nghiên cứu khắp trên thế giới rằng Truy cập Mở tới các kết quả nghiên cứu là một ưu tiên đòi hỏi sự liên kết quốc tế.

Trong 5 năm đó, các nhà xuất bản cũng đã thay đổi chiến lược. Họ dường như ngày càng nhận thấy rằng không còn có việc liệu họ có nên chuyển sang truy cập mở hay không, mà làm thế nào họ sẽ chuyển sang Truy cập Mở. Vài trong số họ đã thay đổi các chính sách của họ để tuân thủ với các nguyên tắc của Kế hoạch S, hoặc họ đang khám phá các mô hình mới như các mô hình Đăng ký tới Mở, Truy cập Mở Kim cương, và các mô hình không có các chi phí xử lý bài báo (non-APC models).

Điều hướng bức tranh Truy cập Mở: các con đường và các công cụ

Ngay từ đầu, Kế hoạch S đã áp dụng cách tiếp cận bất khả tri về các con đường Truy cập Mở. Liệu nó có đi qua xuất bản trên các tạp chí Truy cập Mở đầy đủ hay không, hay các tạp chí được làm cho sẵn sàng theo một Thỏa thuận chuyển đổi quá độ, hay làm cho Bản thảo Chấp nhận được sẵn sàng thông qua một kho, Liên minh S đưa ra các con đường đa dạng để tuân thủ.

Để giúp các tác giả chọn các lựa chọn xuất bản được chính sách Truy cập Mở của nhà cấp vốn của họ hỗ trợ, Liên minh S đã phát triển Công cụ Kiểm tra Tạp chí - JCT (Journal Checker Tool), một tài nguyên tin cậy bây giờ phục vụ cho 3.000 người sử dụng mỗi tháng. Để hỗ trợ cho Con đường Kho, chúng tôi đã phát triển chiến lược Giữ lại các Quyền; một chiến lược đã được nhiều trường đại học và viện nghiên cứu hồ hởi áp dụng.

Đáp lại lời kêu gọi của cộng đồng thư viện về minh bạch giá thành các dịch vụ xuất bản họ mua sắm, Liên minh S đã thiết kế và phát triển Dịch vụ So sánh Tạp chí - JCS (Journal Comparison Service), một nền tảng trên trực tuyến giúp những người sử dụng xác định liệu giá thành các dịch vụ xuất bản có là công bằng và hợp lý hay không.

Hướng tới sự công bằng hơn về Truy cập Mở

Khi bức tranh Truy cập Mở tiến hóa, Liên minh S cũng tiến hóa với nó. Dựa vào các báo cáo về sự tiến bộ và tỷ lệ thấp các tạp chí chuyển đổi quá độ sang Truy cập Mở, Liên minh S đã quyết định ngừng hỗ trợ tài chính của nó cho các Thỏa thuận chuyển đổi quá độ. Thay vào đó, nó sẽ hướng các nỗ lực của nó tới các sáng kiến xuất bản Truy cập Mở đổi mới sáng tạo hơn và do cộng đồng dẫn dắt hơn.

Cộng tác với các tổ chức quốc tế khác nhau, Liên minh S cũng theo đuổi công việc nhằm vào sự công bằng hơn về Truy cập Mở, thông qua một loạt các hội thảo, một nghiên cứu khai phá liệu Sức mua Tương đương có thể cải thiện sự bất bình đẳng APC hay không, và một nhóm làm việc khai phá các mô hình kinh doanh mới, không dựa vào APC.

Ngoài ra, Liên minh S nhận thấy nhu cầu gia tăng đối với các mô hình xuất bản lựa chọn thay thế, phi lợi nhuận, và nó tích cực tham gia trong các nỗ lực của châu Âu và toàn cầu về Truy cập Mở Kim cương: các dự án EC cấp tiền như DIAMAS và CRAFT-OA, Kế hoạch hành động về Truy cập Mở Kim cương, và Hội nghị thượng đỉnh Truy cập Mở Kim cương Toàn cầu.

Cuối cùng, Liên minh S đang đóng góp cho việc cải thiện đánh giá nghiên cứu bằng việc ra nhập Liên minh vì sự tiến bộ đánh giá nghiên cứu - CoARA (Coalition for Advancing Research Assessment), đặc biệt khuyến khích các bên tiến hành các bài tập đánh giá nghiên cứu, để chuyển khỏi các thước đo tạp chí và đánh giá tốt hơn việc xuất bản Truy cập Mở đối với các tác giả.

Con đường cộng tác

Bây giờ là thời điểm tốt để cảm ơn bất kỳ ai đã tham gia trong cộng đồng của Liên minh S. Trước nhất và trên hết, các chuyên gia đại diện cho các tổ chức cấp vốn của họ trong nhóm chuyên gia. Họ đã xử trí để xây dựng một cộng đồng chuyên gia cộng tác trên trực tuyến đồng sáng tạo xương sống của các chính sách chung của chúng tôi, và thường xuyên tư vấn cho nhau về triển khai chính sách và các thách thức. Nhóm này, không nghi ngờ gì, là vũ khí bí mật mạnh nhất của Liên minh S. Nhóm các nhà lãnh đạo được cảm ơn vì sự tin tưởng họ đã thể hiện về các nguyên tắc và sự triển khai Kế hoạch S. Cũng cảm ơn tới nhóm chỉ đạo điều hành của Liên minh S, những người họp hai tuần một lần để tư vấn và đưa ra quyết định về các vấn đề chính sách. Cuối cùng, tôi muốn cảm ơn Quỹ Khoa học châu Âu - Kết nối Khoa học (European Science Foundation – Science Connect) về nơi đặt Văn phòng của Liên minh S, và siêng năng quản lý các khía cạnh nhân sự và tài chính trong hoạt động của chúng tôi.

Hướng tới tương lai: Con đường xuất bản có trách nhiệm

Sứ mệnh của Kế hoạch S chắc chắn còn chưa hoàn thành. Nhìn về tương lai, chúng tôi tin tưởng có chỗ cho việc tăng tốc Truy cập Mở thậm chí nhiều hơn và làm cho nó công bằng hơn. Về điều này, chúng tôi đang làm việc về đề xuất “Hướng tới Xuất bản có trách nhiệm”, nó nhằm thúc đẩy hệ thống truyền thông dựa vào cộng đồng cho khoa học mở trong thế kỷ 21. Đề xuất này, sẽ được phát hành trong vòng 2 tháng tới, theo sau sẽ là tư vấn phạm vi rộng với cộng đồng nghiên cứu. Ngoài ra, chúng tôi sẽ ủy quyền một rà soát lại độc lập đóng góp mà Kế hoạch S đã thực hiện đối với bức tranh xuất bản Truy cập Mở.

Để đánh dấu kỷ niệm 5 năm Kế hoạch S, chúng tôi đang tổ chức một webinar vào thứ năm ngày 2/11/2023, lúc 17.00 - 19.00 CET. Sự kiện này sẽ khám phá cách làm thế nào Kế hoạch S đã phát triển kể từ khi được khởi xướng cũng như những gì sẽ có trong tương lai của truyền thông học thuật. Chúng tôi mong được gặp bạn ở đó!

Johan Rooryck

Johan Rooryck là Giám đốc Điều hành của Liên minh S và là giáo sư ngôn ngữ học ở Đại học Leiden. Ông là tổng biên tập của tạp chí Truy cập Mở Công bằng Glossa: một tạp chí về ngôn ngữ chung kể từ năm 2016. Từ 1999 tới 2015, ông là giám đốc điều hành của Lingua (Elsevier), khi Nhóm Biên tập và Ban quản trị, cũng như cộng đồng độc giả và tác giả của nó, đã quyết định rời bỏ Lingua để tạo ra Glossa. Ông cũng là thành viên sáng lập và chủ tịch của Liên minh Truy cập Mở Công bằng - FOAA (Fair Open Access Alliance) và Ngôn ngữ theo Truy cập Mở - LingOA (Linguistics in Open Access). Ông là thành viên của Academia Europaea.

Xem tất cả các bài đăng của Johan Rooryck