4.4 Phối lại tác phẩm được cấp phép CC

Thứ năm - 18/04/2024 19:29

4.4 Remixing CC-Licensed Work

Theo: https://certificates.creativecommons.org/cccertedu/chapter/4-4-remixing-cc-licensed-work/

Việc kết hợp và tùy chỉnh/chuyển thể các tác phẩm được cấp phép CC là nơi mà mọi thứ có thể gặp chút khó khăn. Bài này sẽ cung cấp cho bạn những công cụ bạn cần.

“Kết hợp các loại ớt” của City Foodsters, được cấp phép mở CC BY 2.0

Kết quả học tập

Mô tả những điều cơ bản của những gì có nghĩa là tạo ra sự tùy chỉnh
Giải thích mức độ phạm vi của mệnh đề Chia sẻ Tương tự (ShareAlike)
Giải thích mức độ phạm vi của mệnh đề Không có Phái inh (NoDerivatives)
Xác định tính tương thích nào của giấy phép có nghĩa và làm thế nào để xác định liệu các giấy phép là tương thích

Câu hỏi lớn / Vì sao nó lại quan trọng

Lời hứa tuyệt vời của việc cấp phép Creative Commons là nó làm tăng nguồn nội dung mà từ đó chúng ta có thể rút ra để tạo ra các tác phẩm mới. Để tận dụng được tiềm năng này, bạn phải hiểu khi nào và bằng cách nào bạn có thể kết hợp và tùy chỉnh các tác phẩm được cấp phép CC. Điều này đòi hỏi sự chú ý cẩn thận đến các giấy phép CC cụ thể được áp dụng, cũng như sự hiểu biết thực tế khái niệm pháp lý về các tùy chỉnh như vấn đề về bản quyền.

Suy ngẫm cá nhân/Tại sao điều đó lại quan trọng với bạn

Bạn đã bao giờ tự hỏi làm thế nào để sử dụng tác phẩm được cấp phép CC do người khác tạo ra vào thứ gì đó mà bạn đang tạo ra chưa? Bạn đã bao giờ gặp tác phẩm được cấp phép CC mà bạn muốn sử dụng lại nhưng không chắc chắn liệu làm như vậy có yêu cầu bạn áp dụng giấy phép Chia sẻ Tương tự (ShareAlike) cho những gì bạn đã tạo ra hay không?

Có được kiến thức cơ bản

Việc sao chép một tác phẩm được cấp phép CC và chia sẻ nó khá đơn giản. Chỉ cần đảm bảo đưa ra sự thừa nhận ghi công và không sử dụng nó cho các mục đích thương mại nếu nó được cấp phép với một trong các giấy phép Phi thương mại (NonCommercial).

Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu bạn đang thay đổi một tác phẩm được cấp phép CC hoặc kết hợp nó vào một tác phẩm mới? Đầu tiên, hãy nhớ rằng nếu việc bạn sử dụng tác phẩm được cấp phép CC của người khác rơi vào trường hợp ngoại lệ hoặc giới hạn về bản quyền (như sử dụng hợp lý hoặc làm việc hợp lý), thì bạn không có nghĩa vụ nào theo giấy phép CC. Nếu không đúng như vậy, bạn cần phải dựa vào giấy phép CC để được phép tùy chỉnh tác phẩm đó. Sau đó, câu hỏi về ngưỡng sẽ xuất hiện, liệu những gì bạn đang làm có tạo ra sự tùy chỉnh hay không?

Bản tùy chỉnh/bản chuyển thể (Adaptation) (hoặc tác phẩm phái sinh, như cách gọi ở một số nơi trên thế giới) là một thuật ngữ nghệ thuật trong luật bản quyền. [1] Nó có nghĩa là việc tạo ra một cái gì đó mới từ một tác phẩm có bản quyền và đủ nguyên bản để bản thân nó được bản quyền bảo vệ. Điều này không phải lúc nào cũng dễ dàng xác định, mặc dù vẫn tồn tại một số ví dụ rõ ràng. Đọc phần giải thích này trên trang CC về những gì tạo nên một bản tùy chỉnh/bản chuyển thể. Một số ví dụ về bản tùy chỉnh/bản chuyển thể bao gồm phim dựa trên tiểu thuyết hoặc bản dịch sách từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác.

Hãy nhớ rằng không phải tất cả các thay đổi đối với tác phẩm đều dẫn đến việc tạo ra bản chuyển thể, chẳng hạn như sửa lỗi chính tả. Cũng nên nhớ rằng để cấu thành một bản chuyển thể, bản thân tác phẩm tạo ra phải được xem xét dựa trên hoặc bắt nguồn từ bản gốc. Điều này có nghĩa là nếu bạn sử dụng một vài dòng trong một bài thơ để minh họa kỹ thuật làm thơ trong bài viết bạn đang viết thì bài viết của bạn không phải là một bản chuyển thể vì bài viết của bạn không bắt nguồn từ hoặc dựa trên bài thơ mà bạn đã lấy vài dòng . Tuy nhiên, nếu bạn sắp xếp lại các khổ thơ trong bài thơ và thêm dòng mới thì hầu như tác phẩm thu được sẽ được coi là bản chuyển thể.

Dưới đây là một số cách sử dụng cụ thể cần xem xét (một số cách sử dụng có thể quen thuộc trong các bài học trước!):

Trích đoạn một tác phẩm lớn hơn. Đọc Câu hỏi thường gặp có liên quan.
Sử dụng tác phẩm ở dạng khác. Đọc Câu hỏi thường gặp có liên quan.
Sửa đổi một tác phẩm. Đọc Câu hỏi thường gặp có liên quan.

Nguyên tắc cơ bản: Kể từ Phiên bản 4.0, tất cả các giấy phép CC, thậm chí cả các giấy phép NoDerivatives, cho phép bất kỳ ai thực hiện chuyển thể/tùy chỉnh tác phẩm được cấp phép CC. Sự khác biệt giữa giấy phép ND và các giấy phép khác là nếu bản chuyển thể của tác phẩm được cấp phép ND đã được tạo ra thì nó không thể được chia sẻ với người khác. Ví dụ: điều này cho phép một người dùng cá nhân tạo các bản chuyển thể của tác phẩm được cấp phép ND. Nhưng ND không cho phép cá nhân chia sẻ các bản chuyển thể với công chúng.

Nếu bạn sử dụng lại tác phẩm được cấp phép CC không tạo ra sự chuyển thể, thì…

bạn không bắt buộc phải áp dụng giấy phép Chia sẻ Tương tự (ShareAlike) cho toàn bộ tác phẩm của mình nếu bạn đang sử dụng một tác phẩm được cấp phép SA trong nó;
hạn chế ND không ngăn cản bạn sử dụng tác phẩm được cấp phép ND; và
bạn có thể kết hợp tài liệu được cấp phép CC đó với tác phẩm khác miễn là bạn thừa nhận ghi công và tuân thủ hạn chế Phi thương mại (NonCommercial) nếu nó được áp dụng.

Nếu việc sử dụng lại tác phẩm được cấp phép CC của bạn tạo ra một bản chuyển thể, thì sẽ có những giới hạn về việc liệu bạn có thể chia sẻ tác phẩm được chuyển thể đó hay không và bằng cách nào. Chúng ta sẽ xem xét những điều đó tiếp theo. Nhưng trước tiên, hãy lưu ý về việc sưu tập tài liệu.

Phân biệt bản chuyển thể/bản phối lại với bộ sưu tập

Ghi chú giới thiệu: Trong nhiều trường hợp, chẳng hạn như sử dụng lại ảnh trong bản trình bày slide, rõ ràng là không có sự tùy chỉnh nào được tạo ra. Tuy nhiên, việc xác định có thể khó khăn hơn khi gộp nhiều tác phẩm lại thành một tác phẩm lớn hơn. Sự khác biệt giữa chuyển thể và tuyển tập là một trong những khái niệm phức tạp nhất trong luật bản quyền. Nó cũng thay đổi tùy theo quyền tài phán và ngay cả trong một quyền tài phán nhất định, quyết định của thẩm phán giữa hai bên có thể mang tính chủ quan vì có rất ít quy tắc dứt khoát để dựa vào.

Ngược lại với việc chuyển thể hoặc phối lại tác phẩm của người khác, một bộ sưu tập bao gồm việc tập hợp các tác phẩm sáng tạo riêng biệt và độc lập thành một tổng thể chung. Một bộ sưu tập không phải là một bản chuyển thể. Một thành viên cộng đồng đã ví sự khác biệt giữa các tác phẩm chuyển thể và bộ sưu tập tương ứng với nước sinh tố và bữa tối trên TV.

Giống như một ly sinh tố, một bản chuyển thể/bản phối lại trộn lẫn các chất liệu từ nhiều nguồn khác nhau để tạo ra một sáng tạo hoàn toàn mới:

Ghi công: “CC Smoothie” của Nate Angell. CC BY. Dẫn xuất từ “Strawberry Smoothie On Glass Jar” by Element5 thuộc về phạm vi công cộng, và các biểu tượng giấy phép Creative Commons khác nhau của Creative Commons được sử dụng theo CC BY.

Trong một “ly sinh tố” hoặc bản chuyển thể/phối lại, bạn thường không thể biết tác phẩm mở này kết thúc ở đâu và tác phẩm khác bắt đầu ở đâu. Mặc dù tính linh hoạt này hữu ích cho người sáng tạo mới nhưng điều quan trọng vẫn là đưa ra việc đưa ra sự ghi công tác giả cho từng phần riêng lẻ có trong việc tạo thành bản chuyển thể đó.

Một ví dụ về bản chuyển thể là một chương của sách giáo khoa mở kết hợp nhiều tài nguyên giáo dục mở lại với nhau theo cách mà người đọc không thể biết được tài nguyên nào đã được sử dụng trên trang nào. Điều đó có nghĩa là các chú thích cuối chương của cuốn sách vẫn phải đưa ra thừa nhận ghi công cho tất cả các nguồn đã được phối lại trong chương sách đó.

Giống như một bữa tối xem TV, một bộ sưu tập tập hợp các tác phẩm khác nhau lại với nhau trong khi vẫn sắp xếp chúng thành những đối tượng riêng biệt. Ví dụ về một bộ sưu tập sẽ là một cuốn sách biên soạn các bài tiểu luận được cấp phép mở từ các nguồn khác nhau.

Ghi công: “CC TV Dinner” của Nate Angell. CC BY. Dẫn xuất từ “tv dinner 1″ by adrigu được sử dụng theo CC BY, và các biểu tượng giấy phép Creative Commons khác nhau của Creative Commons được sử dụng theo CC BY.

Khi tạo ra một bộ sưu tập, bạn phải đưa ra sự thừa nhận ghi công và thông tin cấp phép về từng tác phẩm trong bộ sưu tập của mình. Điều này cung cấp cho công chúng thông tin họ cần để hiểu ai đã tạo ra nội dung gì và điều khoản cấp phép nào áp dụng cho nội dung cụ thể nào. Hãy xem Phần 4.1 về việc chọn giấy phép để tìm hiểu cách chỉ ra đúng tình trạng bản quyền của tác phẩm của bên thứ ba mà bạn kết hợp vào tác phẩm mới của mình.

Khi bạn kết hợp tài liệu vào một bộ sưu tập, bạn có thể có bản quyền riêng của mình mà bạn có thể cấp phép. Tuy nhiên, bản quyền của bạn chỉ mở rộng cho những đóng góp mới mà bạn đã thực hiện đối với tác phẩm đó. Trong một bộ sưu tập, đó là sự lựa chọn và sắp xếp các tác phẩm khác nhau trong bộ sưu tập chứ không phải bản thân từng tác phẩm riêng lẻ. Ví dụ: bạn có thể chọn và sắp xếp các bài thơ có sẵn do người khác xuất bản thành tuyển tập, viết lời giới thiệu và thiết kế bìa cho tuyển tập, nhưng bản quyền của bạn và bản quyền duy nhất bạn có thể cấp phép mở rộng cho việc sắp xếp các bài thơ của bạn (không phải chính những bài thơ), cũng như bìa và phần giới thiệu ban đầu của bạn. Những bài thơ không phải là của bạn để cấp phép.

Điều gì xảy ra khi bạn tạo một bản chuyển thể của một hoặc nhiều tác phẩm được cấp phép CC?

Quy tắc chung:

Nếu tác phẩm cơ bản được cấp phép theo giấy phép NoDerivatives, bạn có thể thực hiện và sử dụng các thay đổi một cách riêng tư nhưng bạn không thể chia sẻ bản chuyển thể của mình với người khác, như đã thảo luận ở trên.
Nếu tác phẩm cơ bản được cấp phép theo giấy phép Chia sẻ Tương tự (ShareAlike) thì ShareAlike sẽ áp dụng cho bản chuyển thể của bạn và bạn phải cấp phép cho nó theo giấy phép tương tự hoặc giấy phép tương thích. Thêm về điều này dưới đây.
Bạn cần xem xét khả năng tương thích của giấy phép. Khả năng tương thích của giấy phép là thuật ngữ được sử dụng để giải quyết vấn đề các loại tác phẩm được cấp phép nào có thể được chuyển thể thành tác phẩm mới.
Trong mọi trường hợp, bạn phải thừa nhận ghi công cho tác phẩm gốc khi tạo bản chuyển thể.

Các kịch bản:

Khi tạo một bản chuyển thể của một tác phẩm được cấp phép CC, kịch bản đơn giản nhất là khi bạn lấy một tác phẩm được cấp phép CC và tùy chỉnh nó.

Kịch bản phức tạp hơn là khi bạn chuyển thể hai hoặc nhiều tác phẩm được cấp phép CC thành một tác phẩm mới.

Trong cả hai tình huống, bạn cần cân nhắc xem bạn có những lựa chọn nào để cấp phép cho bản quyền mà bạn có trong bản chuyển thể của mình; đây được gọi là Giấy phép của Bộ điều hợp (Adapter License). Hãy nhớ rằng quyền của bạn trong bản chuyển thể chỉ áp dụng cho những đóng góp của chính bạn. Giấy phép gốc ban đầu tiếp tục quản lý việc sử dụng lại các thành phần từ tác phẩm gốc mà bạn đã sử dụng khi tạo bản chuyển thể của mình. Biểu đồ Giấy phép của Bộ điều hợp (Adapter License Chart) này có thể là một hướng dẫn hữu ích. Khi tạo một bản chuyển thể của tài liệu theo giấy phép được xác định ở cột bên trái, bạn có thể cấp phép cho những đóng góp của mình cho bản chuyển thể đó theo một trong các giấy phép được nêu ở hàng trên cùng nếu ô tương ứng có màu xanh lá cây. CC không khuyến nghị sử dụng giấy phép nếu ô tương ứng có màu vàng, mặc dù việc làm như vậy được cho phép về mặt kỹ thuật theo các điều khoản của giấy phép. Nếu làm vậy, bạn nên cẩn thận hơn để đánh dấu bản chuyển thể có liên quan đến nhiều bản quyền theo các điều khoản khác nhau để người dùng tiếp theo nhận thức được nghĩa vụ của họ trong việc tuân thủ các giấy phép từ tất cả các chủ sở hữu bản quyền. Các hộp màu xám đậm là những giấy phép mà bạn không được sử dụng làm giấy phép cho bộ điều hợp của mình.

Biểu đồ Giấy phép của Bộ điều hợp CC / CC BY 4.0

Cách để chọn Giấy phép cho Bộ điều hợp của bạn

Nếu tác phẩm cơ bản được cấp phép BY hoặc BY-NC, chúng tôi khuyên giấy phép cho bộ điều hợp của bạn ít nhất bao gồm các yếu tố giấy phép giống hệt như giấy phép áp dụng cho bản gốc. Ví dụ: nếu một người tùy chỉnh tác phẩm BY-NC, họ sẽ áp dụng BY-NC cho bản chuyển thể của mình. Nếu một người tùy chỉnh tác phẩm BY, họ có thể áp dụng BY hoặc BY-NC cho bản chuyển thể của mình.
Nếu tác phẩm cơ bản được cấp phép BY-SA hoặc BY-NC-SA thì giấy phép bộ điều hợp của bạn phải là giấy phép tương tự được áp dụng cho giấy phép gốc hoặc giấy phép được chỉ định là tương thích với giấy phép gốc. Chúng tôi sẽ thảo luận về khả năng tương thích giấy phép chi tiết hơn bên dưới.
Hãy nhớ rằng, nếu tác phẩm cơ bản được cấp phép BY-ND hoặc BY-NC-ND, bạn không thể phân phối các bản chuyển thể nên bạn không cần phải lo lắng về việc áp dụng giấy phép của bộ điều hợp nào.

Hiểu về tính tương thích của giấy phép

Khi mọi người nói về tính “tương thích” của các giấy phép, họ có thể đề cập đến một số tình huống khác nhau.

Một sự cân nhắc liên quan đến tính tương thích đối với các phiên bản trước đó của các giấy phép cụ thể. Ví dụ: tất cả các giấy phép SA sau phiên bản 1.0 đều cho phép bạn sử dụng phiên bản mới hơn của cùng một giấy phép trên bản chuyển thể của mình. Ví dụ: nếu bạn phối lại tác phẩm BY-SA 2.0, bạn có thể và nên áp dụng BY-SA 4.0 cho bản chuyển thể của mình. Ngoài ra còn có một số lượng nhỏ các giấy phép không phải CC đã được chỉ định là Giấy phép Tương thích CC cho các mục đích Chia sẻ Tương tự (ShareAlike). Bạn có thể đọc thêm về điều đó trên trang các Giấy phép Tương thích CC và wiki các Phiên bản Giấy phép CC.

Một loại khả năng tương thích giấy phép khác liên quan đến những giấy phép nào tương thích khi tùy chỉnh (thường được gọi là "phối lại" trong ngữ cảnh này) nhiều hơn một tác phẩm có sẵn. Bảng phối lại dưới đây có thể là hướng dẫn hữu ích trong những trường hợp này. Để sử dụng biểu đồ, hãy tìm giấy phép áp dụng cho một trong các tác phẩm ở cột bên trái và giấy phép áp dụng cho tác phẩm khác ở hàng trên cùng bên phải. Nếu có dấu kiểm trong ô nơi hàng và cột đó giao nhau thì tác phẩm theo hai giấy phép đó có thể được phối lại với nhau. Nếu có dấu “X” trong ô thì các tác phẩm đó không được phép phối lại với nhau trừ khi áp dụng ngoại lệ hoặc giới hạn.

Biểu đồ tính Tương thích các Giấy phép CC / CC BY 4.0

Khi sử dụng biểu đồ, bạn có thể xác định giấy phép nào sẽ được sử dụng cho bản chuyển thể của mình bằng cách chọn giấy phép hạn chế hơn trong hai giấy phép trên các tác phẩm bạn đang kết hợp. Mặc dù về mặt kỹ thuật, đó không phải là lựa chọn duy nhất cho giấy phép bộ điều hợp của bạn, nhưng đây là cách tốt nhất vì nó giúp người dùng hạ nguồn dễ dàng sử dụng lại.

Các lưu ý cuối cùng

Việc tiếp cận các bản phối lại có thể là đáng sợ. Trong bài này, hy vọng bạn đã có được một số công cụ để tiếp cận nhiệm vụ đó. Việc xác định liệu một bản chuyển thể có đủ tính độc đáo để đảm bảo bản quyền của chính nó (và do đó là giấy phép CC) hay không có thể khá chủ quan. Nếu bạn tạo một bản chuyển thể đủ nguyên bản thì bạn có thể xác định (1) giấy phép CC để áp dụng dựa trên biểu đồ các bộ điều hợp, và (2) liệu bạn có muốn kết hợp các tác phẩm được cấp phép CC khác vào tác phẩm của mình hay không. Nếu bạn kết hợp các tác phẩm được cấp phép CC khác, bạn nên xác nhận tính tương thích của các tác phẩm được cấp phép bằng biểu đồ về Tính tương thích.

Bất kể bạn đang thực hiện một bản chuyển thể (bản phối lại) hay sử dụng lại tác phẩm ở dạng chưa chuyển thể (bộ sưu tập), điều cần cân nhắc chính là thực hành thừa nhận ghi công tốt.

-----------------------------------------------------------------------

Bạn đã tìm hiểu về các thuật ngữ “tùy chỉnh” và “tác phẩm phái sinh” trong Bài 2 và cách để các giấy phép CC sử dụng các thuật ngữ đó. Để xem lại thông tin đó, hãy xem Bài 2.

-----------------------------------------------------------------------

Giấy phép và Ghi công

Nội dung được cấp phép CC, Bản gốc