Từ tầm nhìn chung tới hành động toàn cầu: Mở đường cho Tuyên bố Di sản Mở

From Shared Vision to Global Action: Paving the Road to the Open Heritage Statement

Posted 25 September 2025 by Brigitte Vézina, Dee Harris

Theo: https://creativecommons.org/2025/09/25/from-shared-vision-to-global-action-paving-the-road-to-the-open-heritage-statement/

Bài được đưa lên Internet ngày: 25/09/2025

Trong phần 1 của loạt bài này, chúng ta đã khám phá những rào cản tiếp tục hạn chế việc tiếp cận di sản trong phạm vi công cộng, và trong phần 2, những lợi ích mà di sản mở có thể mang lại. Những bài đăng trên blog này chỉ ra một kết luận rõ ràng: tiến bộ cho đến nay rất quan trọng, nhưng không bền vững. Để di sản mở phát triển mạnh mẽ, chúng ta cần một cam kết chung toàn cầu.

Hướng đi phía trước? Việc ra mắt Tuyên bố Di sản Mở (bản dịch sang tiếng Việt), một lời kêu gọi hành động tập thể được Liên minh TAROCH phát triển (Hướng tới một Khuyến nghị về Di sản Văn hóa Mở) dưới sự lãnh đạo của Creative Commons (CC). Tuyên bố này đúc kết nhiều năm đối thoại, thử nghiệm và hợp tác xuyên biên giới thành một tầm nhìn thống nhất. Nó nêu bật những trở ngại, khẳng định tính mở như một nguyên tắc chỉ đạo và kêu gọi các chính phủ, nhà hoạch định chính sách và các tổ chức di sản văn hóa – CHI (Cultural Heritage Institutions) hợp tác với UNESCO về một khuôn khổ toàn cầu để đảm bảo quyền tiếp cận công bằng đối với di sản. Tuyên bố Di sản Mở là một lời kêu gọi hành động để đảm bảo di sản chung của chúng ta vẫn là nền tảng của nhân loại được chia sẻ chung.

👉 Tuyên bố sẽ được công bố rộng rãi trong một hội thảo trực tuyến của Creative Commons vào thứ Ba, ngày 14 tháng 10 lúc 14:00 UTC. Hãy đăng ký ngay hôm nay.

👉 Nếu tổ chức hoặc cơ quan của bạn muốn tham gia vào một phong trào toàn cầu đang giúp định hình tương lai của di sản mở, hãy đăng ký tham gia Liên minh TAROCH.

Tác phẩm “Một khúc quanh trên đường” của Alfred Sisley (1873), CC0, Viện Nghệ thuật Chicago, được phối lại với “Khinh khí cầu TAROCH” của Creative Commons/Dee Harris, 2025, CC0.

Tiềm năng (chưa được khai thác) của Di sản Mở

Để hiểu hiện tại, chúng ta cần hiểu quá khứ: ký ức, lịch sử và di sản của chúng ta. Trong hai thập kỷ qua, những người tiên phong trong lĩnh vực di sản mở — các tổ chức như Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, Bảo tàng Rijksmuseum, Bảo tàng Paris, Viện Smithsonian và nhiều tổ chức khác — đã cho thế giới thấy giá trị của việc chia sẻ mở các bộ sưu tập thuộc phạm vi công cộng được số hóa. Nhìn chung, những thành công này cho chúng ta thấy những gì có thể đạt được, từ việc khơi gợi những câu chuyện mới trong nhiều bối cảnh khác nhau, nuôi dưỡng ký ức tập thể, thúc đẩy bình đẳng kỹ thuật số và mời gọi mọi người biến di sản của ngày hôm qua thành sự sáng tạo của ngày hôm nay và sự đổi mới của ngày mai. Sự lãnh đạo của họ đã truyền cảm hứng cho một tầm nhìn: một tương lai nơi di sản của thế giới được mọi người tiếp cận một cách công bằng.

Tuy nhiên, những câu chuyện thành công về di sản mở vẫn là ngoại lệ chứ không phải quy luật. Phần lớn các tổ chức di sản văn hóa (CHI) vẫn phải đối mặt với những trở ngại nghiêm trọng trong việc chia sẻ mở các bộ sưu tập kỹ thuật số của họ và thiếu sự hỗ trợ để tự tin mở ra, dù là ở Chile, Ấn Độ, Nigeria, hay Brazil. Sự không chắc chắn về pháp lý dẫn đến “lo lắng” về bản quyền, nỗi sợ mất doanh thu, hạn chế về nguồn lực, các vấn đề kinh tế xung quanh việc cấp phép mở và những quan niệm sai lầm về ý nghĩa thực sự của từ “mở” tiếp tục kìm hãm nhiều người. Trên hết, việc thiếu hướng dẫn quốc tế khuyến khích các chính sách, công cụ và thực tiễn mở khiến di sản chung của chúng ta có nguy cơ bị khóa chặt mãi mãi. Kết quả là một bức tranh toàn cầu bị phân mảnh với những khu vực được tiếp cận công bằng nằm rải rác trong những vùng rộng lớn không thể tiếp cận.

Các con số tự nó đã nói lên tất cả. Khảo sát Open GLAM, thu thập dữ liệu từ gần 1.700 tổ chức di sản văn hóa (CHI) ở 55 quốc gia, ghi nhận gần 100 triệu đối tượng kỹ thuật số được cấp phép mở hoặc thuộc phạm vi công cộng. Điều này phản ánh thực tế rằng chỉ khoảng 1% CHI trên thế giới có chính sách mở.

Tiềm năng của di sản mở là rất lớn, nhưng nếu không có một khuôn khổ chuẩn mực quốc tế chung để hỗ trợ các CHI chuyển sang hình thức mở, tiềm năng này vẫn sẽ không được hiện thực hóa. Nhu cầu về sự thống nhất, trên khắp các khu vực, tổ chức và quốc gia, là vô cùng cấp thiết.

Từ Tầm nhìn đến Liên minh — Lịch sử ngắn gọn của TAROCH

Nhận thấy khoảng trống này, CC bắt đầu tập hợp cộng đồng văn hóa mở toàn cầu xung quanh một niềm tin đơn giản nhưng mạnh mẽ: khi mọi người có thể kết nối một cách công bằng với di sản trong môi trường kỹ thuật số, họ có thể học hỏi từ đó, xây dựng dựa trên đó và giữ gìn nó cho các thế hệ tương lai. Với sự hỗ trợ từ Quỹ Arcadia bắt đầu từ năm 2021, chúng tôi đã xuất bản Chương trình nghị sự cải cách bản quyền (2022) và Lời kêu gọi hành động gửi đến các nhà hoạch định chính sách. Chúng tôi đã tổ chức một Hội nghị bàn tròn tại Lisbon (2023) để đánh giá những thách thức toàn cầu và tìm hiểu nhu cầu về một công cụ mới của UNESCO cho văn hóa mở. Bước ngoặt đã đến tại Lisbon vào tháng 5 năm 2024. Gần 50 chuyên gia, nhà hoạt động và lãnh đạo các tổ chức đã tập hợp tại Hội thảo Chiến lược về Văn hóa Mở và cùng nhau vạch ra một con đường mới hướng tới việc chính thức ra mắt Liên minh TAROCH vào tháng 11 năm 2024.

TAROCH hiện là một liên minh quốc tế gồm hơn 60 tổ chức từ 25 quốc gia. Thành viên của liên minh rất rộng lớn và đa dạng, phản ánh tính chất toàn cầu của nỗ lực này. Thông qua các nhóm làm việc quốc tế và các nhóm vận động chính sách địa phương, các thành viên của Liên minh hợp tác trong việc tham gia hoạch định chính sách có mục tiêu để trao quyền cho các tổ chức di sản văn hóa (CHI) với các tiêu chuẩn mở được chia sẻ chung và các cơ hội hợp tác quốc tế rõ ràng.

Cơ hội hợp tác với UNESCO

Vào tháng 8 năm 2025, CC trở thành đối tác chính thức của UNESCO, một sự công nhận chính thức về thành tích hợp tác giữa hai tổ chức trong hơn hai thập kỷ trong các lĩnh vực của tính mở và giáo dục, khoa học, văn hóa và truyền thông. Giờ đây, hơn bao giờ hết, CC, TAROCH và UNESCO đang ở vị thế độc đáo để thiết lập các tiêu chuẩn mở ở cấp độ quốc tế. Trên thực tế, UNESCO đã thể hiện cam kết mạnh mẽ đối với tính mở thông qua nhiều công cụ, đáng chú ý là Khuyến nghị năm 2019 về Tài nguyên Giáo dục Mở và Khuyến nghị năm 2021 về Khoa học Mở. Đến năm 2023, 61 quốc gia thành viên đã thực hiện Khuyến nghị OER, và số lượng quốc gia có chính sách khoa học mở đã tăng gần gấp đôi. Bằng chứng rất rõ ràng: Các Khuyến nghị của UNESCO dẫn đến những thay đổi tích cực.

Một Khuyến nghị về Di sản Mở, hoặc một công cụ thiết lập tiêu chuẩn khác, sẽ là bước tiếp theo hợp lý, bổ sung cho các công cụ hiện có và thúc đẩy hợp tác toàn cầu về một ưu tiên quan trọng của UNESCO: đảm bảo quyền tiếp cận công bằng đối với di sản trong môi trường kỹ thuật số để kích hoạt quyền phổ quát được tham gia vào đời sống văn hóa.

Bước tiếp theo là gì? Giới thiệu Tuyên bố Di sản Mở

Trong những tháng qua, Liên minh TAROCH đã cùng nhau soạn thảo Tuyên bố Di sản Mở (bản dịch sang tiếng Việt), biến những nỗ lực địa phương thành lời kêu gọi toàn cầu. Tuyên bố là sự thể hiện chung về các giá trị, thách thức và ưu tiên để thu hẹp khoảng cách toàn cầu trong việc tiếp cận di sản. Tuyên bố bao gồm hai phần: Lời mở đầu, đặt các vấn đề trong bối cảnh và phác thảo các giá trị và nguyên tắc; và Các điều khoản, đề xuất các giải pháp chính sách để giảm bớt rào cản và khai phá tiềm năng của di sản mở.

Vào tháng 10, chúng tôi sẽ công bố Tuyên bố Di sản Mở và mời các chính phủ, tổ chức, cơ quan, nhà hoạch định chính sách và những người ủng hộ ký tên hoặc ủng hộ Tuyên bố. Bằng cách cùng lên tiếng dưới khẩu hiệu của Tuyên bố Di sản Mở, chúng ta có thể nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của di sản mở như một phương tiện then chốt để biến tầm nhìn của Tuyên bố Mondiacult năm 2022 về văn hóa như một tài sản công toàn cầu thành hành động thực tế.

👉 Tuyên bố sẽ được công bố rộng rãi trong một hội thảo trực tuyến của Creative Commons vào thứ Ba, ngày 14 tháng 10 lúc 14:00 UTC. Hãy đăng ký ngay hôm nay.

👉 Nếu tổ chức hoặc cơ quan của bạn muốn tham gia vào một phong trào toàn cầu đang giúp định hình tương lai của di sản mở, hãy đăng ký tham gia Liên minh TAROCH.