Lợi ích của Di sản Mở trong môi trường kỹ thuật số

The Benefits of Open Heritage in the Digital Environment

Posted 18 September 2025 by Brigitte Vézina, Dee Harris

Theo: https://creativecommons.org/2025/09/18/the-benefits-of-open-heritage-in-the-digital-environment/

Bài được đưa lên Internet ngày: 18/09/2025

Giới thiệu

Đây là bài viết thứ hai trong loạt bài gồm ba phần hướng đến việc ra mắt Tuyên bố Di sản Mở vào tháng 10. Trong phần 1 của loạt bài này (bản dịch sang tiếng Việt), chúng tôi đã xem xét việc rất nhiều di sản kỹ thuật số được chia sẻ chung của chúng ta vẫn bị khóa chặt, mặc dù thực tế là di sản trong phạm vi công cộng thuộc về công chúng và nên được miễn phí cho bất kỳ ai truy cập, tái sử dụng và thổi luồng sinh khí mới vào đó. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ đề cập đến những lợi ích của di sản mở, cho thấy những gì có thể thực hiện được khi các rào cản được gỡ bỏ và di sản trong phạm vi công cộng được tiếp cận công khai. Trong bài viết cuối cùng, chúng tôi sẽ xem xét Tuyên bố Di sản Mở và cách thức Tuyên bố này hướng đến việc định hình một khuôn khổ quốc tế dưới sự bảo trợ của UNESCO. Bạn có thể tham gia lời kêu gọi toàn cầu của chúng tôi về quyền tiếp cận công bằng đối với di sản trong phạm vi công cộng trong môi trường kỹ thuật số. Hãy đánh dấu lịch của bạn cho Lễ ra mắt Tuyên bố Di sản Mở vào ngày 14 tháng 10, lúc 14:00 UTC. Hãy đăng ký trước cho hội thảo trực tuyến này.

Di sản Mở và Sáng tạo Đương đại

A pollo hay Venus trong phòng khách của bạn? Đây là đề xuất của Bảo tàng Nghệ thuật Bang Đan Mạch – SMK (Statens Museum for Kunst) khi công khai chia sẻ bộ sưu tập khổng lồ các mô hình điêu khắc 3D của mình. Với các tệp bản sao kỹ thuật số của các tác phẩm điêu khắc thuộc phạm vi công cộng của SMK, bất kỳ ai cũng có thể in 3D một bức tượng thần La Mã Apollo hay Venus và sử dụng nó để tạo ra một vật thể mới trang trí phòng khách, bên cạnh vô số những sáng tạo khác.

Trong bài đăng trên blog này, chúng tôi nêu bật một số ví dụ về lợi ích của di sản mở và cho thấy những điều có thể xảy ra khi các rào cản được gỡ bỏ và di sản trong phạm vi công cộng có thể được tiếp cận một cách công khai.

Khi các tổ chức di sản văn hóa (CHI) như SMK công khai chia sẻ các bộ sưu tập thuộc phạm vi công cộng của họ trên môi trường kỹ thuật số, sứ mệnh của họ là mang di sản đến với tất cả mọi người thực sự trở nên sống động. Di sản mở có thể khơi gợi sự tò mò, khơi dậy sức sáng tạo, khơi dậy trí tưởng tượng, thúc đẩy thử nghiệm nghệ thuật và nuôi dưỡng bối cảnh nghệ thuật đương đại. Nó cho phép các nghệ sĩ, nhà sáng tạo, nhà thiết kế và doanh nhân sáng tạo có một cái nhìn mới mẻ về di sản chung của chúng ta. Di sản mở là điều cần thiết nếu chúng ta muốn mọi người có thể tìm hiểu về di sản văn hóa của nhân loại, tham gia vào đời sống văn hóa và thưởng thức nghệ thuật mà không gặp rào cản và trên cơ sở công bằng.

Cuộc thi thường niên GIF IT UP của Europeana là một ví dụ tuyệt vời khác về việc kết hợp sáng tạo và kể chuyện nhờ di sản mở. Hàng năm, vào tháng 10, mọi người từ khắp nơi trên thế giới tạo ra các GIF mới từ tài liệu di sản được cấp phép mở và chia sẻ chúng với thế giới.

https://media4.giphy.com/media/v1.Y2lkPTc5MGI3NjExdjdlYTJiNWx2eHJxdGprcjQ1azUzZGMzcXExaXlubTlraGN6ajFhMyZlcD12MV9pbnRlcm5hbF9naWZfYnlfaWQmY3Q9Zw/FutdOLi7SV1Ax0Kw21/giphy.gif

Thật thú vị khi thấy nghệ sĩ Amy Karle tận dụng các bản quét 3D của Viện Smithsonian về bộ xương hóa thạch Triceratops (loài "khủng long kỹ thuật số" đầu tiên) để tạo ra các tác phẩm điêu khắc bao gồm "các dạng tiến hóa mới dựa trên các loài đã tuyệt chủng nhằm khám phá những tiến hóa giả định thông qua tái tạo công nghệ". Và dành cho những người lãng mạn, Coding da Vinci của Đức đã tạo ra một "ứng dụng hẹn hò" thú vị, kết nối người dùng với các bức tranh chân dung được Bảo tàng Augustinermuseum (Städtische Museen Freiburg) số hóa.

Hiệu ứng lan tỏa của Di sản Mở trên toàn xã hội

Sáng tạo gia tăng không phải là lợi ích duy nhất của di sản mở. Đặc biệt, di sản mở còn có thể góp phần bảo tồn di sản và nâng cao khả năng hiển thị. Ví dụ, vào năm 2021, Bộ sưu tập Wellcome ở Anh đã công bố hình ảnh của họ đã đạt 1,5 tỷ lượt xem trên Wikipedia. Di sản mở cũng giúp tăng cường sự tham gia và học tập của học sinh: dự án Wikipedia trong trường học ở Đan Mạch đã tích hợp các nguồn tài nguyên di sản mở trực tiếp vào chương trình giảng dạy của trường, giúp giáo dục trở nên tương tác hơn và phù hợp với văn hóa hơn. Nó cũng có thể thúc đẩy nghiên cứu khoa học, đặc biệt là để giải quyết các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu. Thật vậy, các CHI có thể khuếch đại giá trị khoa học của bộ sưu tập di sản của mình và thúc đẩy sự hợp tác xuyên biên giới giữa các nhà nghiên cứu. Câu chuyện về loài bướm được đề cập trong phần 1 của loạt bài này (bản dịch sang tiếng Việt)là một minh họa rõ ràng về giá trị của di sản mở đối với tiến bộ khoa học.

Từ việc thúc đẩy quyền văn hóa và công bằng kỹ thuật số, đến việc thúc đẩy giáo dục, nghiên cứu khoa học và khám phá, di sản mở tạo ra hiệu ứng lan tỏa trong toàn xã hội. Và khi thế giới đang đối mặt với nhiều thách thức, di sản mở càng trở nên quan trọng hơn nếu chúng ta muốn duy trì một xã hội tự do, dân chủ và có khả năng phục hồi, củng cố các quyền tự do cơ bản và thúc đẩy việc tạo ra các giải pháp mới cho những vấn đề lớn nhất của thế giới.

Tuy nhiên, như chúng ta đã khám phá trong phần 1 của loạt bài này (bản dịch sang tiếng Việt), rất nhiều di sản kỹ thuật số được chia sẻ chung của chúng ta vẫn bị che giấu, mặc dù thực tế là di sản trong phạm vi công cộng thuộc về công chúng và nên được miễn phí cho bất kỳ ai truy cập, tái sử dụng và thổi luồng sinh khí mới vào đó. Việc tiếp cận di sản một cách công bằng không chỉ là phương tiện để thưởng thức văn hóa như một tài sản công cộng toàn cầu; mà còn là một mệnh lệnh xã hội và kinh tế.

Lời kêu gọi toàn cầu về Di sản Mở

Để hỗ trợ di sản mở ở quy mô lớn và bảo vệ quyền tiếp cận di sản trong phạm vi công cộng cho các thế hệ tương lai, chúng ta cần sự thống nhất toàn cầu. Tháng 10 này, Liên minh TAROCH (Hướng tới Khuyến nghị về Di sản Văn hóa Mở) (bản dịch sang tiếng Việt) sẽ công bố Tuyên bố Di sản Mở, một tuyên bố hợp tác nêu ra các giá trị, thách thức và ưu tiên chung để thu hẹp khoảng cách toàn cầu trong việc tiếp cận di sản một cách công bằng. Tuyên bố sẽ ghi nhận các nguyên tắc làm nền tảng cho quyền tiếp cận công bằng và xác định các hành động cụ thể để giảm thiểu rào cản, cho phép di sản mở nuôi dưỡng sự sáng tạo và định hình tương lai bền vững cho tất cả mọi người. Tuyên bố được thiết kế để hỗ trợ các hoạt động đang diễn ra của UNESCO về quyền văn hóa, chuyển đổi số và chia sẻ kiến thức vì sự phát triển bền vững, củng cố cam kết ban đầu của UNESCO về tự do lưu chuyển ý tưởng.

Hãy đăng ký ngay hôm nay để tham dự buổi ra mắt Tuyên bố Di sản Mở vào ngày 14 tháng 10, lúc 14:00 UTC để tìm hiểu thêm về lời kêu gọi toàn cầu của chúng tôi về quyền tiếp cận công bằng đối với di sản thuộc phạm vi công cộng trong môi trường kỹ thuật số. Sau khi được công bố, Tuyên bố sẽ được cung cấp cho các chính phủ, tổ chức và cơ quan để ký kết và quảng bá, đặt nền móng cho một khuôn khổ quốc tế trong tương lai về di sản mở.

"Tính mở" trong Bối cảnh Di sản là gì?

Tính mở đã bước vào thế giới di sản vào đầu những năm 2000. Truy cập mở trong bối cảnh tài liệu di sản có nghĩa là di sản (và siêu dữ liệu liên quan) có thể được tiếp cận rộng rãi nhất có thể và được chia sẻ và tái sử dụng (bao gồm cả sử dụng thương mại và sửa đổi) bởi bất kỳ ai cho bất kỳ mục đích nào, miễn phí cho người dùng và không bị hạn chế bản quyền không cần thiết.

Di sản mở được thực hiện bằng cách tận dụng tiềm năng to lớn của các công cụ và công nghệ kỹ thuật số trong việc tăng cường khả năng tiếp cận, bảo vệ phạm vi công cộng khỏi bị xói mòn và khuyến khích sử dụng các giấy phép và công cụ mở, chẳng hạn như giấy phép Creative Commons và các công cụ phạm vi công cộng, để truyền đạt rõ ràng cách thức truy cập và tái sử dụng tài liệu di sản. Một nguyên tắc cốt lõi là các bản sao kỹ thuật số trung thực của tài liệu phạm vi công cộng phải nằm trong phạm vi công cộng. Bảo tàng Ảo Małopolska ở Ba Lan minh họa cho nguyên tắc này: “Chúng tôi mong muốn các Tài nguyên thuộc phạm vi công cộng được công khai cho toàn xã hội, miễn phí, ở độ phân giải cao, không có hình mờ và các hạn chế kỹ thuật khác (…). Các tài nguyên thuộc phạm vi công cộng vẫn thuộc về phạm vi công cộng sau khi chúng được số hóa.”

Điều quan trọng cần lưu ý là tính mở mang tính tương đối, tinh tế và tùy thuộc vào ngữ cảnh. Di sản mở không nhằm mục đích ép buộc việc tiếp cận di sản mà cộng đồng sở hữu hoặc người giám hộ truyền thống chưa bao giờ có ý định chia sẻ, chứ chưa nói đến việc chia sẻ một cách công khai.

Tính mở là phương tiện để đạt được mục đích, chứ không phải là mục đích tự thân. Đây là một phương tiện xóa bỏ những rào cản bất công đối với việc tiếp cận và sử dụng di sản, để mọi người có thể kết nối và tham gia bình đẳng vào di sản trong môi trường số, đồng thời cùng nhau xây dựng và duy trì một cộng đồng thịnh vượng. Đây là con đường để đạt được các mục tiêu liên quan đến di sản, chẳng hạn như bảo tồn, bảo vệ, truyền tải, tiếp cận, đại diện và tham gia.

Ngoài ra, cũng cần cân nhắc các yếu tố pháp lý và đạo đức khi mở công khai di sản: bảo vệ dữ liệu (bảo vệ thông tin cá nhân hoặc thông tin bí mật), quyền riêng tư và sự nhạy cảm văn hóa liên quan đến di sản, cùng nhiều yếu tố khác, cũng như tôn trọng di sản bản địa và tri thức truyền thống. Tóm lại, có thể có những lý do chính đáng để không công khai chia sẻ di sản.

Bài đăng trên blog này là bản chuyển thể từ bản thảo chưa in này, nơi bạn có thể khám phá thêm nhiều ví dụ về những lợi ích mà di sản mở mang lại.

Jamie Seaboch / EyeQ Innovations, ảnh ghép kỹ thuật số CC-BY-SA 4.0. Dựa trên Niels Hansen Jacobsen, họa tiết từ “Câu chuyện về một người mẹ” (The Story of a Mother), 1892, KMS5387; August Strindberg, “Bão ở Skerries, ‘Người Hà Lan bay’” (Storm in the Skerries, ‘The Flying Dutchman’), 1892, KMS3432; Vilhelm Hammershøi, “Nội thất ở Strandgade, Ánh nắng trên sàn nhà” (Interior in Strandgade, Sunlight on the Floor), 1901, KMS 3693. Bảo tàng Nghệ thuật Statens, open.smk.dk, Phạm vi công cộng.

Ảnh GIF của Francesco Trentadue (Valenzano, Ý). Dựa trên tác phẩm “Wasserfall” của Franz Rechberger. Phạm vi công cộng. Bảo tàng Albertina, thông qua Europeana.